A última muiñeira de Chandebrito

Pedro Rodríguez Villar
pedro rodríguez NIGRÁN / LA VOZ

NIGRÁN

Oscar Vázquez

Olivia ten 80 anos e a única instalación que aínda moe na parroquia de Nigrán

13 may 2023 . Actualizado a las 05:00 h.

Olivia chega ao muíño coas súas ovellas. Van ao seu paso. Lentas, pero cun ollo posto en todo o que pasa pola rúa. Ao lombo, leva un caldeiro cheo de millo que pesa tanto como os seus oitenta anos. «Estou maior para estes trotes», di, con certo esforzo. Percorre un camiño que leva facendo toda a vida. Sae da súa casa, camiña uns metros, sobe unha pequena pendente e entra no seu muíño. «Nós sempre fomos os herdeiros do regueiro», conta con orgullo. Esa pequena construción pola que cae auga en altura, baixa dunha présa que hai máis alá do castro de Chandebrito (Nigrán), é o legado que lle deixaron xeracións e xeracións de familiares. «Isto debe ter máis que trescentos anos», di.

Ao chegar ó muíño, Olivia deixa o millo nun saínte da pedra. Escoita con atención. Sae de novo e revisa o rego que baixa do castro. «Non trae auga ningunha», lamenta. «Hoxe non vou poder moer». A vexetación creceu moito dende que se limparon os regos e a corrente non ten a suficiente forza para mover a roda do muíño. «Teñen que vir limpalo». Curiosamente, ás veces as coincidencias existen: o alcalde de Nigrán, Juan González, pasa por alí e promételle que a próxima semana o traballo quedará feito. «Iso espero», esixe Olivia.

Esta vez non puido moer, pero faino «sempre que pode». É a súa vida dende nena. «Antes facíao todo o mundo, pero agora quedo eu soa», explica. Olivia é a última muiñeira que queda en Chandebrito. O seu muíño é o único no que se pode moer aínda dun grupo de cinco que descenden pola ladeira do castro. Nos outros «xa hai moito tempo que non se moe», indica. Olivia é consciente de que ela é a última dunha forma de vida que se vai apagando. «Á xente nova xa non lle interesa todo isto. Eles están a outras cousas», resume. É así, é unha realidade que ela vive dentro da súa familia. Ela xa é bisavoa, pero ás novas xeracións da súa familia xa non lle interesa o muíño. «Isto está aquí ata que eu aguante», conclúe con rabia. Amólalle non poder moer. «A presa perde moita auga», repite unha e outra vez. Estes muíños funcionan coa corrente que sae dun encoro que xestionan todos os veciños de Chandebrito. «Debe ter un buraco ou algo que hai que amañar», explica. Antes, cando pasaban estas cousas se solucionaban moi rápido, pero agora «xa é distinto», indica.

Olivia é un fervello e non se rende. Cun pau remexe o rego e a corrente colle forza. A roda comeza a xirar, pero «non chega para moer». «Éche o que hai», di. Colle o cubo de novo e lévao para casa. «Outro día probo de novo», explica. «Agora xa non teño a necesidade que había antes. Só fago millo para as galiñas, non para comer», cando era pequena «se non ías a traballar ao muíño morrías de fame». Lembra que nos días de verán, cando a présa secaba e Chandebrito quedaba sen auga, tiñan que baixar ata a parroquia veciña de Camos para moer nos seus muíños. «Iso si que era duro», eran dúas horas de baixada e dúas horas de subida co millo ao lombo. «Como pelaba cando saía quente», lembra, «deixábanos as costas cheas de feridas». «Era o que había. Había moita miseria».

Oscar Vázquez

Gustáballe ir ao muíño? «Pois claro que me gustaba. Estábamos todo o día alí, pero tamén era unha festa», explica cun sorriso. Recoñece que era un traballo duro, pero como o facía todo o mundo era o mellor lugar para relacionarse. Cando estaba alí coas amigas falaban de todo e facían o que a xente agora fai noutros sitios coma os bares. Esas historias que se contaban entre as pedras do muíños apáganse coas rodas que deixan de xirar. «Que pena me da que todo isto desapareza», conta. A Olivia encantaríalle que a xente nova tratara de recuperar esta forma de vida, pero sabe que «é moi difícil». «Diríalles que viñeran aquí a ver o meu muíño. Eu estou encantada de explicarlles como funciona», ofrécese. O certo é que a ela lle encanta ensinar o seu muíño. En marzo deste mesmo ano ,abriu as súas portas a un cento de persoas que facían unha ruta teatralizada por Chandebrito. «Foi todo moi bonito. Canta máis xente o veña ver mellor».

Non é moito traballo para os teus 80 anos? «Si que é, pero alguén o ten que facer», conta, aínda que recoñece que «cada vez me custa máis moer e traballar na finca». Os anos pesan en todos. Por exemplo, fai un tempo había outro veciño que tamén moía, pero «agora anda enfermo e xa o deixou de facer». As palabras de Olivia agochan unha realidade que ela non quere dicir, o seu oficio está en perigo de extinción.

Despois de deixar o millo na casa, Olivia volve e pecha a porta do muíño con chave. «Non sei aínda cando volverei», explica. Todo dependerá de se chove, de se limpan o rego e de se ten forzas. «Cada vez teño menos», repite. Pero ao final sempre está aquí. «A min gústame». Mentres estaba dentro, as súas ovellas saíron correndo pola ladeira do castro. «Elas saben o camiño de volta», explica. Ao final, son un pouco como Olivia: buscan camiños novos, pero sempre volven a casa. Con ela, o muíño non vai deixar de rodar.