O máis grave non é perder o posto de traballo, con ser grave, porque as sociedades están feitas de persoas, homes e mulleres, familias, non organigramas abstractos; o máis grave, digo, non é perder o posto de traballo senón perder a cultura do traballo, o coñecemento, a memoria do que sabemos facer. Hai pouco, un mozo da miña aldea, estudante en Santiago, comentou con desazón entre os veciños que se as cousas seguían así «imos ter que recuperar as leiras e empezar a poñer patacas outra vez, coma os vellos». E un dos patrucios apuntou: «Xa non sabedes facelo». Non era retórica. Todo ten a súa arte e esixe a súa sabedoría, que na sociedade tradicional se transmitía de país a fillos, de avós a netos. «Xa non sabedes facelo».
Quedoume a frase na cabeza. As xentes de Ribeira, Rianxo ou Porto do Son eran cobizados carpinteiros de ribeira. Hoxe apenas queda ninguén coa ciencia de facer barcos. O coñecemento, se non se cultiva e se transmite, pérdese. Os patróns de Bouzas transmitían aos seus fillos e aos seus netos os planos secretos dos caladoiros do Gran Sol. Era a súa riqueza. Outrosí os ferreiros do Incio. E os picapedreiros de Xeve. A ciencia tamén ten memoria.
Ando estes días a lle dar voltas ás crónicas dos vellos viaxeiros do XIX, case todos ingleses, que percorreron Galicia e deixaron constancia do que viron. Case todos reparan na riqueza das rías e, moi fundamentalmente, na puxante vitalidade do peiraos de Ferrol, sobre todo dende que en 1726 Felipe V ordena instalar os primeiros Grandes Estaleiros do Norte. Moitos daqueles viaxeiros viñan pagados polo Goberno de Inglaterra, eran espías da Coroa británica, e os seus relatos son especialmente minuciosos. Ferrol, a bisbarra toda, era un centro estratéxico de primeiro nivel. Na miña adolescencia pontevedresa moitos dos meus amigos ían estudar enxeñería naval a Ferrol. Era o futuro. Na primeira metade do XIX os estaleiros ferroláns esmoreceron (diso fala Richard Ford), pero rexurdiron despois con novos pulos. Alí botouse o primeiro barco de vapor de España, en 1858. E o primeiro barco con casco de ferro en 1881. E o primeiro acorazado de guerra en 1912. Ferrol era sen dúbida a referencia da construción naval pública e privada, xunto coa ría de Vigo, que se desenvolve sobre todo arredor da economía da pesca. Non é a primeira crise que atravesa o sector. Pero hai algo que debería preocuparnos e que, unha vez máis, ten dimensión estratéxica. Sucedeu noutros países. «En Ferrol sabemos facer barcos», dicían os vellos. En certa maneira foi un monocultivo, mais coas súas derivadas, igual que na industria do automóbil en Vigo. Arredor da construción naval desenvólvese toda unha serie de industrias (e coñecementos) auxiliares que teñen aplicación alén da especialidade do sector. Os pais facían barcos e os seus fillos aprendían a facelos. ¿Qué pasará se deixamos que ese mundo esmoreza? En tres xeracións podemos perder a ciencia. Ese é, na miña opinión, o problema. E a responsabilidade dos políticos que nos gobernan.