O proceso secular de construción de Compostela foi un combate latente entre a arquitectura e a xeoloxía, a hidroloxía e a topografía. O vexetal asomaría libremente nas marxes da rúa medieval, animada pola actividade do mercado, dos obradoiros de oficios e dos peregrinos ansiosos por entrar na cidade sagrada que alimentaban o pensamento e a creatividade con aires de Europa, aínda que a vida urbana fose escura e pouco hixiénica.
A rúa barroca e neoclásica avanza no saneamento, adórnase con bandeiras e arcos festivos, córrense touros no Obradoiro. No último terzo do século XVIII o mestre de obras López Freire traza un plano preciso cun informe que servirá de base ás primeiras ordenanzas reguladoras. Empeza a petrificación do centro histórico. A rúa novecentista perde o colorido dos grandes edificios e da mesma catedral, caleada por dentro, ouro e albaialde por fóra. A burguesía en auxe e o estamento académico van desprazando a magnificencia eclesiástica.
A rúa republicana, alegre e convulsa, énchese de vangarda artística e literaria. Co golpe de Estado Compostela, apropiada como símbolo da cruzada, pasa a ser un monumento ao rigor, o culto empuxa a cultura, a fe acantoa o pensamento. Pícanse as revocaduras dos muros, as escaleiras substitúen as ramplas nas que os carros foran labrando os seus sucos e a pedra ocúpao todo, sen deixar un respiro. Logo plantaranse caprichosamente árbores que, ao medrar, ocultan fachadas históricas como a de Fonseca ou, ate hai pouco, a do mosteiro de Conxo.
