«Houbo tempos máis difíciles»

La Voz SANTIAGO

SANTIAGO

Cinco centenarios del entorno de Santiago cuentan su vida en la pandemia del covid

31 mar 2021 . Actualizado a las 23:45 h.

Son cuatro mujeres y un hombre, vecinos del entorno de Santiago, que han cumplido cien años o más. Nacieron cuando la gripe española daba sus últimos coletazos tras matar a más de cuarenta millones de personas en todo el mundo. Una de estas centenarias, la xalleira María Josefa Espansandín, Maripepa de Rieiro, era una niña a la que sus padres hablaban de los estragos de esa pandemia. Todos ellos pasaron la Segunda Guerra Mundial -Maripepa vino al mundo pocos días después de que estallara la primera-, la contienda española, escasez, hambre, emigración y muchas necesidades. Todos ellos viven con paciencia la pandemia de covid-19, echando de menos su vida habitual de contacto con sus propias familias y con otros mayores con los que compartían tiempo de ocio en los centros cívicos. Aunque no ocultan su temor ante los riesgos de contagio por su especial vulnerabilidad frente al virus, tienen muchos motivos para afirmar, y ellos lo saben bien, que «houbo tempos máis difíciles».

María Josefa Espasandín, Maripepa de Rieiro, de 106 años, goza de buena salud y es muy activa
María Josefa Espasandín, Maripepa de Rieiro, de 106 años, goza de buena salud y es muy activa PACO RODRÍGUEZ

«Boto de menos á xente do centro social»

María Josefa Espasandín, que cumplirá 107 primaveras en mayo, es una «excepción» entre centenarias

Emilio Forján

Se puede decir que Maripepa de Rieiro es una excepción dentro de las personas centenarias. A la mujer más longeva de Santa Comba -cumplirá 107 años el próximo 10 de mayo-, la pandemia del coronavirus sí que le ha cambiado bastante la vida, al menos en lo que a salidas de casa se refiere, por tratarse de una persona que siempre se caracterizó por ser muy activa pese a superar ampliamente el siglo de vida. Tras un año de pandemia sigue añorando las tardes en que pasaba un rato en el centro sociocomunitario: «Boto moito de menos pasarme por alí e falar un pouco e xogar ás cartas», relata esta mujer que no deja de preguntarse cuándo terminará «a gripe» por la cual le dijeron que no podía salir de casa.

María Josefa Espasandín Caamaño, sigue, a pesar de su avanzada edad, gozando de buena salud y de una extraordinaria vitalidad. Esta vecina residente en la parroquia xalleira de Arantón, tenía cuatro años cuando la epidemia de la gripe española segó la vida de muchas personas «e case non nos deixaban saír da casa, polo medo e porque non había medicinas nin médicos como agora», indica.

Cuenta que lo que añora y mucho, son los cumpleaños y encuentros familiares que había hasta hace un año: «Agora pola covid temos moi restrinxido que poida ver á xente, porque a ela sempre lle gustou ter a casa con visitas e as festas que se facían», comenta su bisobrina, Mariluz Facal, quien añade que esto último también mermó bastante su día a día, aparte de que sus problemas de oído se hayan intensificado, lo que dificulta si cabe más las conversaciones con ella: «Mira moito a televisión, e supoño que ata os considera da súa familia por non poder saír e facer esas visitas que tanto lle gustaban a Santa Comba», dice Mariluz, quien añade que «a min tamén me cambiou un pouco a vida porque era ese espazo de respiro en que non tiña que estar tan pendente».

Manuel Federico Quintáns, de 102 años, es vecino de Negreira
Manuel Federico Quintáns, de 102 años, es vecino de Negreira PACO RODRÍGUEZ

«Gústame falar coa xente, pero agora nin peregrinos pasan»

Manuel Federico Quintáns, de 102 años, era carpintero y estuvo en la Guerra Civil 

E. forján

Su gran pasión sigue siendo la lectura, pero Manuel Federico Quintáns Otero lo que echa mucho en falta es el «contacto» y la conversación con la gente, incluso con los peregrinos que a diario pasaban por delante de su casa en el núcleo negreirés de A Chancela. «Antes vías pasar xente por aquí e incluso falabas cos peregrinos, pero agora non pasa nin o primeiro, e xente maior coma min, aquí non a hai», apunta Federico con buena salud, aunque, como él explica, «o peor é a cadeira», que, con todo, no le impide salir al exterior de la casa para tomar el aire.

Antes del coronavirus, este negreirés de 102 años que fue carpintero y estuvo en la Guerra Civil, acostumbraba a salir a tomarse algo con sus nietos, o mismo echar la partida al dominó en la cafetería de la Casa da Cultura. Desde hace un año, nada es lo que era para quien agradece las visitas restringidas de personas que se acercan a conversar afablemente. «Hai xente que me ten un aprezo tremendo e chámanme por teléfono, pero xa non veñen por aquí», se lamenta Federico. Incluso echa en falta las reuniones familiares «aínda que pola vellez [ríe] non teño queixa ningunha».

A Federico también le preguntamos por el transcurrir de la pandemia. Tiene la percepción de que la gente no se lo toma nada en serio: «Polo que eu vexo nas noticias, a xente segue facendo reunións, segue habendo vodas e cando eu era novo e empezou todo o movemento previo á guerra, estabamos en alarma e todo o mundo estaba recollido. Pasaban aquelas ordes e todos tiñamos medo, pero aquí parece que ninguén ten medo ao virus, porque un contaxio cóllelo en calquera curruncho», señala este centenario que indica que cuando nació «houbo unha peste e incluso houbo familias enteiras que morreron, pero daquela non había medicamentos, nin tampouco médicos». Ahora sí los hay, pero Federico observa que las personas hoy en día no temen ni la mitad que los de su época. Y hablando de medicamentos, a Federico ya le han administrado la primera dosis de la vacuna del coronavirus y en breve recibirá la segunda para quedar inmunizado. Anima a todos a hacerlo.

María Garrido, que cumplirá 101 años en agosto, es vecina de Dodro
María Garrido, que cumplirá 101 años en agosto, es vecina de Dodro MERCE ARES

«Boto en falta ir a falar cos veciños; estou encerrada»

María Garrido, de 100 años, anda con «coidado extremo» para no contagiarse

Uxia López

O covid conseguiu o que non fixo unha rotura de cadeira aos 99 anos dunha veciña da aldea de Teaio, na parroquia de San Xoán de Laíño do concello de Dodro. María Garrido Ares cumprirá en agosto 101 anos e, axudada por un andador, volveu a camiñar tras a rotura de cadeira en xuño do ano pasado. Pero agora, como moito, camiña ata o bonito xardín da casa xa que a pandemia lle impide facer a visita diaria aos seus veciños da aldea. «Polas tardes sempre lle gustaba saír a dar unha volta», conta a súa neta máis nova, Vanessa, coa que reside a centenaria xunto co único fillo desta última, Serafín Romero, e a nora Rosa Ermitas, ademais do marido da neta, Carlos.

«Haino que levar como se pode; aínda que un non queira, ten que ser», conta resignada María Garrido cando se lle pregunta cómo está pasando os tempos da pandemia. Recoñece que «boto en falta» visitar aos veciños e «falar uns cos outros porque non nos queren mal e nós a eles tampouco», di con simpatía a veciña centenaria, que goza de boa saúde pero agora ten que conformarse con «saír a fóra, como moito», di a súa neta. «Estou encerrada», confirma a avoa.

«Foi toda a vida unha muller de falar coa xente da aldea», sinala a nora de María Garrido. Tamén os veciños ían a súa casa a visitala, como pasou despois de que rompese a cadeira, pouco antes de cumprir os 100 anos. «Non é palla», di a muller en alusión a súa idade. O seu fillo e a súa nora pasan dos 70 anos e recoñecen que, antes da pandemia, «saiamos moito; ¿agora a onde se vai ir?», pregunta Rosa Ermitas, que tamén está convalecente tras unha caída na que rompeu unha perna.

A que sae da casa a diario é a neta, para traballar como protésico dental nunha clínica de Padrón. Conta que anda con «coidado extremo» para non contaxiarse e levar o virus a súa casa, igual que o seu home, tendo en conta que residen con tres persoas maiores. «Traballo con dúas máscaras e con guantes; xa non che digo como teño a pel das mans de tanto botar xel hidroalcólico», conta Vanessa. Á pregunta obrigada de se está desexando que a pandemia remate, a avoa centenaria responde lixeira: «Estou e máis ben, pero non se acaba, non».

Carmen Ferro, de 101 años, es vecina de Gonzar (O Pino)
Carmen Ferro, de 101 años, es vecina de Gonzar (O Pino) PACO RODRÍGUEZ

«Téñolle bastante medo, rezo moito para que non veña»

Carmen Ferro apenas varió de rutina, pese a su temor al virus

Natalia Noguerol

Carmen Ferro Seijo lleva todo lo bien que se puede llevar la pandemia en la casa en la que reside, con su hija María Isabel, su yerno Arsenio, y uno de sus dos nietos, en Armenteira, un núcleo de la parroquia de Gonzar, en O Pino. Aunque empieza a tener alguna que otra molestia, mantiene, a sus 101 años, una salud de hierro, y una memoria privilegiada. «As pernas andan avisando; hai cousa dun mes, tiven un baixón», se queja la centenaria. Su hija le resta importancia, con la palabra de su médico de cabecera: «Fíxolle unha analítica non hai moito, e díxolle que valía para poñer nun cadro», cuenta.

El caso es que Carmen mantiene un recuerdo intacto de los tiempos difíciles con los que la desafió la vida cuando con 15 años perdió a su padre, y tuvo que arrimar el hombro para ayudar a su madre a sacar adelante a sus siete hermanos. «Son máis difíciles os tempos polos que pasei», asegura la centenaria, que, aún con la pandemia encima, mantiene que «agora estamos coma reis». Relata con nitidez lo vivido para explicarlo: «Eran tempos nos que non había para comer, dábanche un quilo de arroz, de café, e de aceite para todo o mes; levábanche o trigo, e os becerros, había que dalo por catro pesetas... aquilo era triste».

Con el pasado tan presente, para esta centenaria de O Pino, que en septiembre cumplirá 102 años, la pandemia no supuso demasiadas privaciones. Si acaso, la fiesta de la tercera edad, a la que acudía gustosamente todos los años. Además, la situación sanitaria apenas condicionó la rutina de la mujer en un entorno rural, tranquilo, y prácticamente sin factores que favorezcan el riesgo de contagio de covid. Carmen, que pese a su avanzada edad no es una persona dependiente, cuenta que «sentada estouche pouco, así que me levanto e ando por aí paseando; traballar agora non traballo, que xa traballei moito na miña vida». Con todo, y pese a que su nueva normalidad es muy similar a la de antes, no le importaría recibir la vacuna «se é boa cousa», ya que, al virus «téñolle bastante medo, e rezo moito para que non veña».

Luisa Rúa rodeada de sus hijas María, Isabel, Carmen y Amalia en la casa familiar de Melide
Luisa Rúa rodeada de sus hijas María, Isabel, Carmen y Amalia en la casa familiar de Melide NOGUEROL

«Agora os netos xa non poden vir onda min»

Luisa Rúa desea poder celebrar con toda la familia su 102 cumpleaños

Natalia Noguerol

Ojalá el «oxalá» con el que Luisa Rúa Mella sella el mayor de sus anhelos se haga realidad. Esta vecina de A Garea, en Melide, se queda pensativa cuando sus hijas hablan de la fecha de su cumpleaños. Percibe lejano el 13 de noviembre, «pero xa non contaba cos 100, e xuntou a toda a familia», recuerdan ellas. Fue hace dos años. Entonces, no existía motivo para renunciar a juntarse, abrazarse y besarse... para renunciar a celebrar. Entonces, no mandaba una pandemia que privó a esta centenaria melidense de la compañía de a quienes más quiere. «Agora os netos xa non poden vir onda min», cuenta la mujer, que quiere que la vacunen contra la covid «para que veñan», dice. Tiene ocho, y otros tantos bisnietos. También tuvo ocho hijos. Ahora son seis. María Luisa e Isabel viven con ella. A Carmen, a Lucía y a Amalia, las tiene cerca. No así a Manuel, que vive en Barcelona.

Y a todos desea tener a su lado cuando el 13 de noviembre cumpla un ciento de años, y dos más. «Oxalá poida xuntar á familia para celebrar os 102», afirma la mujer más longeva que se recuerda en A Garea, una parroquia en la que siempre residió mucha gente. La compañía de todos los suyos es lo que más echa de menos Luisa Rúa desde que, hace un año, la pandemia obligó a restringir las visitas a casa. A sus hijas, que la tienen entre algodones desde que hace una década una caída le achicó considerablemente la salud, todavía las ve con frecuencia -«loitan moito comigo», reconoce-, pero al resto de sus seres queridos, no. Las videollamadas no sustituyen el contacto directo que tanto añora una entrañable centenaria que conserva todo el sentido y la memoria para recordar los tiempos «moi duros» que le tocó vivir, aunque «isto -dice- é como a guerra».