A funcionalidade da arbitraxe como forma de resolver conflitos é ben antiga. O xuíz e profesor norteamericano Richard Posner, por exemplo, da conta de como na Islandia medieval, e en ausencia total de algo semellante a un poder estatal e unha xustiza pública, floreceu un mecanismo informal polo que as partes litigantes sometíanse ao criterio dun árbitro, que carecía de forza algunha para impoñer a súa decisión á parte perdedora. Como en tantas outras institucións xurídicas, o sometemento voluntario de dúas partes en conflito a unha terceira persoa atopa tamén antecedentes no dereito canónico, que institucionaliza a práctica dos primeiros cristiáns de presentar a resolución dos conflitos ao seu bispo. Unha forma, a de resolver conflitos someténdose voluntariamente a un árbitro experto (arbitraxe de dereito) ou xusto (arbitraxe de equidade), que chega ata os nosos días, tanto de forma directa (na nosa lei de arbitraxe, de 2003), como indirecta (nas competicións deportivas).
O mecanismo da arbitraxe ten, sobre o recurso ao Poder Xudicial institucionalizado, unha clara desvantaxe: a necesidade de garantir o sometemento ao laudo arbitral. Na Islandia medieval a cuestión resolvíase, segundo Posner, coa práctica de lexitimar o asasinato de quen non aceptaba o resultado polos parentes da parte gañadora. Máis civilizadamente, na actualidade é a xustiza ordinaria a que garante o cumprimento dos laudos arbitrais. Pola contra, a arbitraxe é máis rápida e barata, o que explica a súa expansión particularmente na esfera do comercio internacional. Obviamente, a chave do éxito da arbitraxe reside na voluntariedade das partes que se someten a un árbitro co compromiso de aceptar o que resolva.
O grao de voluntariedade na elección de árbitros é, pois, esencial para que a arbitraxe sexa aceptada como xusta polas partes en litixio. O cuestionamento da súa parcialidade, que deriva da falla de consentimento sobre a persoa ou persoas que resolven os conflitos, poñen e cuestión todo o sistema. Certamente, se unha das partes financia ao arbitro (a cambio de asesoramento ou o que sexa); ou o árbitro é imposto ás partes sen o consentimento dunha delas, a autoridade do órgano arbitral creba, xunto coa credibilidade do sistema. Da igual que falemos de árbitros de fútbol, ou deses outros árbitros que, constituídos en Tribunal Constitucional ou Consello Xeral do Poder Xudicial, dirimen conflitos de competencias entre poderes territoriais, ou nomeamentos de titulares de órganos xurisdicionais. Precisamente porque o respecto ao decidido polos encargados de arbitrar a resolución de conflitos depende esencialmente da capacidade de participar libremente na designación dos árbitros é que a Constitución esixe, para a designación dos membros destas últimas institucións arbitrais, maiorías cualificadas. Ou sexa, capacidade de veto ás minorías que lexitimamente poden esperar resolucións equitativas de persoas expertas á marxe da súa orientación ideolóxica.
O deterioro, as dúbidas ou o conflito nos procesos de elección dos árbitros son síntoma de que a estabilidade do sistema está en risco. Sexa unha competición deportiva, ou a pacífica ordenación constitucional ou xurisdicional da convivencia. Non recuperar ou favorecer a credibilidade dos árbitros, tanto os deportivos como os políticos, é xogar con lume. Ata os rudos islandeses no Medievo tiñan claro que era bo dirimir as disputas con árbitros neutrais, aceptados ou elixidos voluntariamente, como única forma de respectar e facer cumprir as súas pacificadoras solucións aos conflitos sociais.