Hai poucas semanas reunímonos un grupo de amigos no castelo de Santa Cruz, en Oleiros, para lembrar a Isaac Díaz Pardo. Onte cumpríronse cen anos do seu nacemento en Santiago de Compostela, na rúa das Hortas, na chamada casa de Tumbona, onde o seu pai, Camilo Díaz Baliño, tiña o seu obradoiro de artista. ¡Cen anos! Non vou repasar a biografía nin os méritos de Díaz Pardo, de quen estes días tanto se fala. Aqueles que o tratamos sabemos da súa xenerosidade, da súa xenialidade, do seu compromiso con Galicia e mesmo da súa personalidade certamente senlleira e, en moitos aspectos, inclasificable. Non todo foron acertos, pois tal é a condición humana, pero o balance da súa vida pertence a esa xeración que algunha vez eu mesmo califiquei de xigantes, pola pegada decisiva que deixaron en nós.
Daquela, en Oleiros, onde se inaugurou unha exposición permanente dedicada a Isaac, falei da memoria, da importancia que Díaz Pardo lle daba á memoria. Velaí ese magnifico tesouro editorial que é a colección de Documentos para a Historia Contemporánea de Galicia (Ediciós do Castro) e tantas outras iniciativas súas: memoria que Isaac consideraba alicerce, xermolo, fundamental para a construción de calquera proxecto de futuro. Memoria non para instalarnos no pasado, coma quen traballa a arqueoloxía, senón para afincar ben as pedras e elevarnos. Non sei se vos decatastes de que nas propostas arquitectónicas do noso personaxe sempre hai unha escaleira: unha escaleira que ascende e que ás veces mesmo se perde na altura, sen que pareza que leve a ningures. Neira Vilas, que tantas horas compartiu con Díaz Pardo, en Arxentina e en Compostela, salientaba especialmente esta características, que case é unha sinatura, unha marca de identidade. Primeiro instalaba a escaleira e logo, arredor da escaleira, ía levantando o edificio. Mesmo sen que ás veces houbese un remate previsto, coma quen sabe que a obra non conclúe nunca, nace para continuar, para ser continuada.
Unha das grandes eivas (ou catástrofes) da obra de Isaac Díaz Pardo foi precisamente o seu final inconcluso, ou frustrante. O proxecto Sargadelos, con toda a ambiciosa grandeza que encarnaba (e transmitía), deixouno fóra de xogo contra o final da súa vida. Motivo para a reflexión. O Consello da Cultura Galega difunde estes días en edición dixital a correspondencia entre Díaz Pardo e Luís Seoane, o outro gran artífice daquel proxecto. Nalgunhas desas cartas hai claves que acaso podemos interpretar. Mais a obra fica aí, e a súa memoria, e o seu exemplo. A primeira vez que vin un cadro de Isaac Díaz Pardo foi o retrato dunha fermosa muller galega, adobiada con pano na cabeza e arracadas, presidindo o despacho de Valentín Paz Andrade, na rúa Policarpo Sanz, en Vigo. O máis impresionante do retrato eran os ollos: luminosos, grandes, esculcadores. Os ollos de Isaac.