Un millón de vacas é un fermoso libro no que Manuel Rivas evoca a Galicia. O xornalista televisivo Luis Pancorbo utilizou ese número máxico en La última vuelta al mundo en 80 días ao falar de Laos, o reino do millón de elefantes. Eu tamén me atrevo a usar esa licenza literaria e falar de España como o país do millón de farmacias, pois estes establecementos aumentan o seu número de forma sostida nos últimos anos, chegando a principios de 2019 á cifra de 22.000, o que dá o resultado de unha farmacia por cada 2.112 habitantes (a proporción máis baixa do mundo, lonxe dos 4.100 de Alemaña, 7.500 de Suecia ou 15.000 de Dinamarca); unha proporción que achega a farmacia aos cidadáns, lema usado polo Consello Xeral de Farmacéuticos nunha campaña recente, facendo da resignación virtude. O millón de farmacias chega ao seu cénit en Navarra, con aberracións como a existencia de farmacias non habilitadas para dispensar receitas médicas da Seguridade Social e outras que carecen practicamente de medicinas e malviven vendendo produtos de parafarmacia.
Algunhas farmacias eran verdadeiras obras de arte, como a de Tallin (Estonia), con 500 anos, a máis antiga de Europa -con permiso da de Llívia, enclave catalán en Francia-. En Galicia, como relata con fina pluma José Luis Aulet en Boticas. Las antiguas farmacias de Galicia, temos varias ilustres, como a betanceira do doutor Couceiro, que neste 2019 cumpriu 300 vizosos anos. Pero hoxe as farmacias son recursos invisibles, que se dan por feito. Así, nun festival musical multitudinario que se celebra todos os anos no norte de Galicia, nos folletos distribuídos polo Concello figuraba como dotación sanitaria só o centro de saúde, pero non as farmacias da vila. Non é unha omisión atípica; ao contrario, é habitual ese desprezo, talvez pola consideración das farmacias como alleas (iso cren eles) ao sacrosanto sistema sanitario público español.
Dar por feito a existencia dunha farmacia en calquera poboación galega ou española é un fenómeno recente. Ata a instauración en 1857 da Facultade de Farmacia en Compostela, no vello pazo de Fonseca, a presenza de boticarios nas vilas galegas era reducida ou inexistente. Así, en 1852 Pontedeume buscaba un boticario que preparase as receitas médicas, pois sen el a utilidade do médico estaba minguada. Similar problema dábase nas Pontes de García Rodríguez en 1904, cando unha comisión de veciños tratou de convencer ao doutor José Varela, médico mozo que vivía en Ferrol, a que abrise consulta naquela localidade, ao que se negou por non haber boticario. Finalmente, concertou co farmacéutico ortigueirés Marcial Lens, e ambos trasladáronse á localidade pontesa. Situacións similares había no rural de toda España. Nesa época heroica de finais do século XIX ata mediados do XX, as farmacias eran lugares de conversa, imaxinadas por Álvaro Cunqueiro -fillo dun farmacéutico mindoniense- en Tertulia de boticas prodigiosas. En Galicia a máis famosa foi a da Peregrina, en Pontevedra, onde o boticario Perfecto Feijóo combinaba o vespertino coloquio coa preparación matinal dos específicos na rebotica, mentres a zona de despacho quedaba vixiada polo seu non menos famoso loro Ravachol: «Don Perfecto, que lle rouban!»
Pero o tempo pasa, e a España baleira, ese concepto co que Sergio del Molino reivindica a España rural, pode perder as últimas farmacias. Segundo a Sociedad Española de Farmacia Rural (SEFAR), estes profesionais son unha especie en extinción entre o declive da poboación, o desprezo das Administracións e os recortes dos medicamentos. Hai pouco un sindicato médico reclamaba da Seguridade Social (para a pensión, claro!) que as gardas médicas -xa remuneradas- contasen con cotización adicional á Seguridade Social. Cantas xornadas sumarían as gardas eternas (non remuneradas!) de semanas e meses para os 2.000 boticarios que son o único recurso sanitario en municipios de menos de 1.000 habitantes?
Ai, as farmacias, desexadas e malqueridas...