Hoxe quero falar dos mestres. Deles e delas, por suposto. Dos de antes e dos de agora. O próximo venres, 17 de maio, homenaxearemos na carballeira de Famelga, parroquia de Santa María de Aguasantas, concello de Cerdedo-Cotobade, a Antonio Fraguas Fraguas, a quen este ano dedicamos o Día das Letras Galegas. Na carballeira, ao lado do cruceiro e do peto de ánimas, ao carón da capela de Santa Lucía, aínda se mantén en pé o caseto da vella escola de don Antonio, que así se chamaba tamén o mestre que abriu os ollos do rapazolo á curiosidade primeira do mundo.
Era unha escola rural. Unha escola privada que o tal don Antonio alugaba por 200 pesetas ao ano para dar aulas na contorna. As familias que podían pagaban en diñeiro, as que podían menos facíano en especie, como nas vellas escolas de ferrado. Non era exactamente unha escola de ferrado. As escolas de ferrado, máis propias das provincias de Lugo e Ourense, segundo explican moi ben Antón Costa e Narcís de Gabriel, especialistas nestas cuestións, eran aínda máis humildes, ás veces instaladas nun pendello ou nun galiñeiro improvisado; o mestre apenas tiña titulación, viña por tempadas ou unha vez por semana, e nelas deprendíanse as catro letras. A escoliña do neno Fraguas (e do mestre don Antonio) era algo máis. Tampouco moito máis. Hai que pensar na Galicia anterior a 1920. Pero alí descubriu o mundo, repito, o rapaciño da Insuela.
Un mestre na aldea era daquela un milagre. Aínda o segue sendo, na aldea e en calquera outro lugar. O que máis impresionou ao neno Fraguas, e do que falaba sempre, foi a capacidade para transmitir coñecemento daquel home de Famelga, que seica viña de fóra, dun colexio de Covelo, no veciño concello da Lama. O segredo do ensino reside primeiro en saber prender a curiosidade e, despois, en dar as claves, os datos e a metodoloxía necesaria, aínda que sexa moi elemental, para entender o mundo. Porque o coñecemento non é máis que a capacidade que temos para comprender a realidade e para poder logo transformala, operando sobre ela. Así nace a ciencia da tecnoloxía. O coñecemento é o principal investimento que unha sociedade pode facer pensando no seu futuro (incluída a formación da cidadanía).
A Segunda República desenvolveu unha política moi activa para a dotación de escolas e mestres capacitados. Eles e elas, insisto. O maxisterio concebíase coma unha sementeira: para desterrar as tebras e abrir os ollos, que diría Curros Enríquez, ou o mestre Pedro Petouto. A saber que sería do neno Fraguas se aquel día non escoitase ao mestre don Antonio, no adro da igrexa de Loureiro, explicar como as sementes voaban polo aire para que nacesen estraloques nas pedras do campanario, e por que a campá soaba tan lonxe e devolvía a súa voz o eco da montaña. Así de simple. E así de marabilloso.