Pepa Fernández, directora e condutora do programa No es un día cualquiera, de Radio Nacional, acordou o pasado ano celebrar cada 23F con F de Forges, falecido o 22, e no primeiro cabodano invitoume a participar con Peridis, Nieves Concostrina e Andrés Aberasturi, nunha conversa sobre a antropoloxía do humor. Xa metidos en fariña, alguén comentou, e todos asentimos, que nada resulta máis cómico que a irrupción de algo inesperado e absurdo nun momento solemne, e eu ilustrei a reflexión cunha anécdota persoal. Foi en Ferrol, nunha mañá de sábado, hai 35 anos. Levara a pasear a un neno de tres anos, fillo duns amigos, e cando ao saír da casa me preguntou onde iamos, respondéralle, enfático, como prometendo unha enorme diversión: «De carallada!». O neno nunca tal oíra, pero limitouse a preguntar: «De carallada?». E eu asentín.
Apenas sairamos do barrio cando un amigo me informou de que a véspera morrera un home a quen ambos apreciabamos e que en poucos minutos sería o enterro. Sen tempo a devolver o neno, subimos ao coche do amigo, chegamos ao camposanto, integrámonos no cortexo fúnebre e no momento máis solemne, cando xa o morto estaba no nicho e o silencio era absoluto, o neno, despois de varios minutos perdido nun bosque de pernas, falou con voz de gaita grileira e dixo: «Siro, a min esta carallada non me gusta nada». A gargallada colectiva chegou a todos os recunchos do camposanto e os máis próximos ao nicho afirmaron que tamén o defunto rira no cadaleito.
Solemne é tamén o xuízo ao independentismo catalán no Tribunal Supremo, conducido con man de ferro polo presidente do tribunal, Manuel Marchena, que non pasa unha a ninguén e o mesmo dá un estalicón de orellas ás testemuñas que aos avogados defensores ou aos fiscais. Por iso resultou sorprendente que cando o ex-deputado da CUP, Antonio Baños, citado como testemuña pola acusación popular de Vox, se negou a responder a esta organización política «por dignidad democrática y antifascista», o presidente decidise exercer de intermediario para evitarlle consecuencias penais. E fíxoo en tres ou catro preguntas, e o que era un acto solemne converteuse en sainete cómico, que inspiraría a Berlanga unha versión diferente e non menos divertida de «Todos a la cárcel». É probable que o maxistrado Marchena sexa lector do Quixote e recordase o consello do cabaleiro a Sancho cando vai gobernar a Ínsula Barataria: «No es mejor la fama de juez riguroso que la del compasivo». Ou de Santo Tomás de Aquino, quen afirmara moito antes que «Xustiza sen misericordia é crueldade». O caso é que o xuíz Marchena fixo recordar a Ravachol, o papagaio que Perfecto Feijoo, o fundador dos coros galegos, tiña na botica; tan falangueiro que repetía canto oía. Foi unha actuación inesperada e absurda que, por insólita, non provocou risa, senón pasmo. Rimos cando nun intre pasamos da confusión á comprensión, pero neste caso non houbo comprensión, senón incredulidade. A escena era cómica, pero cumpría asimilala e dixerila, e, só despois que Marchena se decatase do ridículo da situación e a suspendese, empezamos a rir.
Teño que consultar a Freud, Bergson e outros estudosos da risa, pero coido que o xuíz Marchena fixo unha achega valiosísima á antropoloxía do humor: a da risa retardada.