Por estas datas de decembro, coincidindo cos vellos ritos do solsticio de inverno, que a tradición cristiá identifica co nacemento de Xesús, era costume nas nosas aldeas prender o lume novo de Nadal, o lume que renovaba as vellas lareiras, que xa non hai, substituídas contra a metade do pasado século polas cociñas de ferro e, máis adiante, polo butano e as vitrocerámicas. Era o tempo dos nosos avós. Ás cociñas de ferro, que nalgún momento foron o primeiro símbolo da modernidade, chamábanas bilbaínas porque viñan das siderurxias de Bilbao. A gramalleira seguía pendurada na lareira, pero o centro da casa pasou daquela á bilbaína. Estou a falar das aldeas, da antiga memoria da nosa sociedade rural. Os avós (as avoas sobre todo) limpaban ben a pedra do lar, coas vasoiras de xesta, e os vellos prendían o lume novo que había de alumear o ano enteiro, a venturanza da casa para os meses todos que han vir.
Vicente Risco e Otero Pedrayo lembran aqueles días nos seus textos, e nalgunhas aldeas da Maía que coñezo, máis por tradición ca por outra cousa, aínda se mantén o costume, que vén de moi atrás, mesmo dos tempos anteriores ao cristián. Na Xermania, en Polonia, en Bulgaria, na Croacia, nos Balcáns, na cultura anglosaxona de raíz celta, en Euskadi, no Pirineo, na Galicia hai noticia documentada do rito. O lume vello e o lume novo. Cun tizón do ano anterior prendían a mellor cachopa, un toro de carballo a poder ser, e poñíano a arder dende a Noiteboa ata despois de Reis. A lareira renacía. O lume é o símbolo da renovación: morren as vellas doenzas, os espíritos negativos, as calamidades do ano que remata, os meigallos e os aires cativos, e rexorden as forzas positivas, azos novos, tempo da esperanza, coas ánimas dos defuntiños arredor do lume e na compaña dos vivos, a familia de aquén e a familia do alén, que é a memoria do que somos.
Aínda nalgunhas aldeas, repito, mantense o rito. «Tal como facían os vellos», explícanme, e ás veces é o rapaciño máis novo da casa quen prende a cacharela. Tizón de Nadal, cepo ou cachopo de Nadal, dinlle, segundo os distintos sitios. É o mesmo lume que acompaña o rito do pan, para que se dea ben o trigo e o centeo, cos veciños todos percorrendo as leiras con fachos acesos cando as primeiras sementeiras. O mesmo lume de San Xoán, no solsticio de verán. Os vellos ciclos do calendario agrícola estanse a perder, mais perviven nestas cerimonias. Aire, lume, auga e terra eran os compoñentes clásicos da natureza. O lume purifica e vivifica. Cando o San Xoán, a cerimonia é publica, coa xente moza a saltar a cacharela. Neste solsticio de inverno o rito é máis doméstico, propíciase na intimidade do fogar, coa familia reunida, para que a casa continúe. Coa cinza e a borralla da primeira lareira abonábanse os campos para as futuras colleitas, e estrábanse as cortes dos animais para purificar o gando e que non entrasen enfermidades. Algo así habería que facer nestes tempos que corren, onde tanto meigallo, tanto mal andazo e tanto desencontro anda ceibo.