Desta vez a historia contouma Cristian Morales, novo secretario do Centro Galicia, corenta a poucos anos, fillo de galegos de alá con morriña de acó, encargado da redacción de actas e da lectura oficial de escritos que se reciben na institución, hoxe a máis numerosa de residentes paisanos na República Arxentina. Non hai moitas semanas chegou á xunta directiva a carta dunha asociada na que solicitaba axuda para soterrar o seu pai en terra galega. O pai tiña 86 anos, viñera do Barco de Valdeorras en sendo un rapaciño, rexentaba un almacén, propietario humilde que sacara adiante unha familia nas terras de alén mar.
De primeiras, a directiva entendeu que se trataba de axudar a financiar unha viaxe a Galicia, o que causaba certos problemas, non tanto polo custo económico como polo precedente que supoñía diante doutras posibles demandas similares. Pero a muller corrixiu. Non se trataba de viaxar a Galicia. O que o paisano quería é que a institución lle fixese un sitio para ficar alí, nalgún recanto do parque dos Olivos, as antigas dependencias de recreo do Centro Lucense, que el axudara a levantar e a ampliar, gañando terreo ao mar. Quería que o centro autorizase que as súas cinzas puidesen ficar onde máis feliz fora e onde estaba a súa xente, porque a patria está onde estamos nós, a memoria de nós. Contrataron un gaiteiro e, efectivamente, espallaron as cinzas nun recanto do xardín, acompañado de amigos e veciños.
Un dos espazos máis emocionantes da emigración galega é o cemiterio da Chacarita, onde se ergue o panteón dos galegos, e onde estiveron durante moitos anos os restos de Castelao. Na Habana hai un cemiterio semellante, tamén espectacular. A demanda do valdeorrés era máis humilde. Conformábase cun recantiño no xardín, se cadra para seguir vendo ir e vira os paisanos, e así llo deron.
Vén a conto a historia nun día coma hoxe, no que a tradición galega lembra e memoria dos defuntiños. Somos a memoria dos que nos precederon, din os clásicos. Mais a nación non está unicamente na terra que nos veu nacer, nin sequera na terra dos devanceiros, senón alí onde os galegos e as galegas viven e manteñen viva a consciencia de seu, a memoria viva de Galicia, neste caso un xardín de Buenos Aires.
Cando eramos nenos dicíannos que as almas dos defuntos marchaban para o ceo. E alá ficabamos nós, os rapaciños, ollando para as nubes, cada vez que despediamos un ser querido. En chegando estas datas, os nosos país levábannos aos cemiterios, visitabamos as campas, poñiamos flores, axudabamos a limpar as lápidas e volvíamos logo para casa a comer castañas cocidas e, os maiores, se o tempo pintaba ben, a probar o viño novo, que aínda estaba a ferver nas pipas. Tal é o recordo que eu teño. Lembro que unha veciña nova, de cinco ou seis anos, que viña connosco, volveu a ollada cara atrás cando regresabamos do cemiterio e, chea de curiosidade, que non lle cabía no corpo, preguntou: «¿E as caixiñas? ¿Cómo marchan as caixiñas? ¿Voando?». O paisano de Valdeorras marchou en barco. Tiña daquela catorce anos.