José María Lugilde ante a súa derradeira exposición: «Perdeuse o valor da xente que fai un bo traballo»

José María Lugilde Pena (Lugo, 1944) sempre foi un verso libre no mundo da arte e da cultura lucense. Acaba de cumprir 80 anos e desde o pasado xoves, e ata o 8 de decembro, presenta na Capela de Santa María de Lugo a súa derradeira exposición, que sirve para recoñecer a súa figura humana e artística e tamén para amosar a súa evolución como creador.

Lugilde, home polifacético e feito a si mesmo, viu como mudou a arte e a cidade nas últimas oito décadas, e reflexiona sobre iso nesta entrevista minutos antes de inaugurar a súa mostra, na que puxo empeño e cariño e que, tamén, lle quitou algún sono polos nervios, coma un neno de 80 anos con zapatos novos.

—Que supón esta que define como a súa derradeira exposición?

—Podemos dicir que foi unha exposición forzada, porque a xente que me quere e outra especialista en arte animoume a que fixera unha mostra final de repaso da miña obra. Pero para que acabase sendo unha realidade, tiven que ter a axuda dunha institución que me amparase e me dese facilidades. Entón, foi cando xurdiu a idea do Centro de Artesanía e Deseño, e desde o primeiro minuto vinme acollido para levar a cabo este proxecto nun templo, en todos os sentidos. En especial estou agradecido á colaboración que tiven de Celsa e de Pepe.

—Entón a ve coma unha homenaxe á súa traxectoria?

—A intención era facer a última exposición da miña vida. É unha mostra desinteresada, sen vender nada, e só por amosar o meu traballo e por iso estou contento de que se valore desde o Centrad.

—E que poderán ver as persoas que se acheguen a ela?

—Pretende ser divulgativa e cultural. Presento un camiño con 50 obras de todo tipo de formatos. Están os inicios, con catro obras realistas, logo o meu paso ao surrealismo, e a chegada á abstracción.

—E que pensaría o Lugilde dos 80 se entrase a ver esta mostra?

—Gran pregunta para unha contestación que non sabería dar. A evolución foi un salto bestial, porque cheguei ao que eu defino como «kousismo». Cando estaba no Brasil, nos anos setenta, a abstracción non a entendía. Había algo que me impedía entrar nela e avanzar, pero vin alí a obra dun xaponés que me deixou alucinado, e preguntábame cando sería capaz de facer algo igual. E hai uns vinte anos empecei, primeiro con manchas no papel, logo liñas, e logo vin que podería pasar ao óleo, e esas manchas dividilas con liñas. E o que ía saíndo íame dicindo cousas, e pouco a pouco funo domando, coa idea de conseguir a limpeza da cor, e que as cores falen por si mesmas, para crear unha sensación visual moi favorable. E hoxe, creo que xa non envexo a aquel xaponés (rise).

—Como definiría o «kousismo»?

—É algo moi propio, aplicar as cousas na pintura e integralas de maneira persoal, pero sen danar a pintura por saturación. Hai que buscar un equilibrio. É unha técnica complexa, pero indispensable para min en toda a obra. Teño visto poñer ladrillos e pedras nos cadros, pero a min iso non me valía, é algo superposto que lle rouba protagonismo á obra. Podo ter influencias, porque tamén hai xente que se parece a outra, pero sempre quixen facer a miña obra propia.

—E a quen lle está máis agradecido nesta traxectoria?

—Pois a Pacios, que o quería como a un irmán maior. Morreu moi novo, pero ía ser unhas das figuras importantes da arte e da cultura galega Era polifacético, dáballe a todo tipo de artes. Foi o que me sentou as bases e estiven con el ata o día da morte. Logo en Brasil tiven o apoio dun muralista, Anderson Fabiano, que viu en min cousas que outros non viron. Díxome que ía triunfar, pero eu nunca mo crin.

—Lamenta non haberse «vendido» mellor ou de ter padriños?

—Unha gran pregunta. Mira, o que me faltou foi poder estudar Belas Artes. Pero ollo, un artista nace, non se aprende na escola. O que che dá a formación é a base. Pero e un vivín unha época na que había que comer, e para iso era bo ter un oficio, algo que eu conseguín e deume para vivir. Agora, na arte, son moi crítico de min mesmo, hai que aprender mellorando. Eu teño visto cousas de xente de academia, e non tiñan alma, parecíame unha chapuza. A arte é coma a vida. Cando vin a Bienal de Sao Paulo vin cousas en arte moderno que me asustaron.

—Síntese recoñecido por Lugo? O digo porque tamén tivo apartacións á mellora da cidade

—.A xente do Centrad estame a dicir estes días que non estiven recoñecido o suficiente. Eu non teño reproches para ninguén. Fixen e propuxen cousas polo ben de Lugo. Pero agora vexo que as cousas van tan rápidas, que unhas se borran ás outras. Creo que antes había máis memoria máis solidariedade e respecto polas persoas que facían un traballo extraordinario e había recoñecemento público. Temos un futuro desalentador.

—De que é o que está máis orgulloso e do que menos?

—Pois o máis contento é da obra que estou a facer agora mesmo, sen desprezar o que facía antes. O menos contento é o que non fixen, ou deixei de facer. Teño que dar grazas á xente que me axudou tanto na arte como na vida, e non teño que arrepentirme de algo que fixen mal ou ben. Non me sinto culpable, porque senón o fixen ben foi porque non o sabía. A vida é así, sempre hai cousas que quedan por facer. Iso si, teño traballado moito de deus, non me veu nada gratis nin nada foi fácil. Tiven que saltar para conseguir as cousas e collelas no aire.

 

«Lugo non debeu perder edificios que lle daban identidade»

Máis alá da súa faceta artística, José María Lugilde fixo aportacións para a mellora estética da cidade, entre elas a reconstrución da Fonte dos Leóns que hoxe se pode ver na Praza de Avilés. Tamén estivo detrás doutros proxectos ornamentais, que algúns foron ben acollidos e outros acabaron nun caixón. Tamén destaca na súa biografía laboral os anos que pasou como gardián do templo de Santa Eulalia de Bóveda, loitando pola súa conservación.

—Que lle parece o Lugo actual?

—Eu son do barrio da Ponte e coñecín o Lugo primitivo, non o da época dos romanos (rise), e acórdome ben dos carros cargados de leña como entraban coas vacas en Lugo, e onde as rúas estaban cheas de bosta. E logo vivín unha época, xa de novo, na que Lugo mellorou, aínda seguía sendo un Lugo gris. Pero tras 12 anos en Brasil, regresei nos oitenta con outras ideas, e atopeime un Lugo máis colorista, onde xa se pintaban as casas, pero a Muralla era unha cochambre. Si lamento que na Transición foron desaparecendo edificios que non me gustaría, como o de Barras Eléctricas, que tiña que estar protexido e facer nel un centro cultural e non unha construción tan fea como a que fixeron. Aquel edificio falaba da historia de Lugo e dáballe identidade á cidade. As cidades que non conservan o seu patrimonio, están condenadas a perder o seu destino e a perder a súas referencias. Menos mal que se conservou a Muralla, porque houbo unha época en España onde se pensaba en cidades abertas, e esa idea afortunadamente en Lugo non entrou. Hai Muralla para outros 2.000 anos e hai que estar orgullos dela. Teño que dicir que Lugo é unha cidade que me encanta para vivir, estarei nela, xa sexa no ceo ou no inferno, ou onde sexa. Eu son de aldea, e nin gratis me vou a vivir a Madrid.

---

---

---