Adolfo de Abel Vilela, historiador: «A muralla de Lugo foi o Plan E do emperador Aureliano»

suso varela LUGO / LA VOZ

LUGO CIUDAD

Adolfo de Abel Vilela, xunto á Porta Miñá Manuel Guede

O investigador lucense repasa, cunha exposición na Biblioteca Provincial, o seu traballo con motivo do 50 aniversario da publicación do seu primeiro libro, que foi sobre o monumento romano

16 nov 2022 . Actualizado a las 21:06 h.

O historiador Adolfo de Abel Vilela (Lugo, 1946) celebra o día 27 de novembro os 50 anos da publicación do seu primeiro volume, «Origen de las edificaciones adosadas a la muralla de Lugo». Este mércores 16 de novembro, ás 19.00 horas, inaugurarase na Biblioteca Provincial unha mostra bibliográfica sobre a súa produción, comisariada pola directora da Biblioteca Intercentros, Julia Cantalapiedra.

Regístrate gratis y recibe en tu correo las principales noticias del día

—Nestes 50 anos de produción investigadora, de que números estamos a falar entre libros, artigos, investigacións....

—Relacionados coa historia de Lugo teño 29 libros, e 16 agardado a poder editalos e artigos 551. Sobre outros temas teño 6 libros e 311 artigos. Colaborei con outros autores en 31 libros. Así que estaríamos a falar de 45 libros sobre historia da cidade e ata 51 contando os doutros temas. E artigos contabilizados son 862, na Voz de Galicia xa levo publicados 260, pero creo que hai algún máis que non anotei.

—Aínda que en 1972 estaba de actualidade, o seu arranque bibliográfico xa tivo a Muralla como protagonista. Pode parecer que xa era un visionario, porque escribir dela hoxe non estrañaría, pero naquel tempo...

—Naquel tempo aínda había que pensaba que a muralla era mellor derrubala, e dela pouco se sabía. A fins do século pasado os responsables do Patrimonio na Xunta non a consideraban merecedora do recoñecemento como monumento Patrimonio da Humanidade. Iniciaron o expediente pola presión realizada por algúns partidos políticos.

—Que era o que non se sabía da muralla e que aportaron os seus traballos?

—Descoñecíamos a técnica construtiva, como eran as portas orixinais e os corpos de garda, que tivera foso, que os muros estiveron revocados con morteiro, que en cada torre había unha escaleira, o motivo polo que ten unha rampla, incluso o da súa construción. Ese coñecemento adquiriuse grazas a labor dos arqueólogos, dos arquitectos e da documentación. Neste último aspecto os meus traballos foron útiles para o Plan Director e para as intervencións no monumento.

—Sábese logo cal foi o motivo de que os romanos decidiran facer a muralla?

—É evidente que unha muralla e unha fortificación militar, por tanto ten unha función defensiva, pero no caso de Lugo eu estou convencido que a construción se debeu a outras dúas causas, unha económica e outra climática. Un edificio que se tardou en facer 60 anos, non pode ter a súa orixe nunha cuestión de urxencia defensiva. Como diría Gila: «es el enemigo, pues espere que aún no hemos terminado la muralla». Para min foi o Plan E de Aureliano, nun momento de crise política, económica e social a receita é facer obra pública, o mesmo que se fai agora. As cidades para sobrevivir teñen que ter un motor económico, e a construción precisa de moita man de obra cualificada, de distintos oficios, de xentes que cobran un xornal e que o gastan. Na Idade Media será o arraxo da muralla, a construción da ponte, da catedral e dos conventos. Outro aspecto polo que foi útil a muralla ao longo da súa historia, é que era un excelente corta ventos, creaba un microclima, e iso foi unha das razóns alegadas para conservala. Sen ela o Lugo anterior ao século XX sería inhabitable.

Xunto á Mosquera había un mercado de cacharros de barro

A Muralla de Lugo cumpre cen anos como monumento nacional

adolfo de abel vilela

—Repasando a súa traxectoria bibliográfica, apréciase que non só recolleu grandes acontecementos e personaxe históricos ou falou de monumentos relevantes. Tamén tivo querenza polas pequenas historias e polas edificacións máis sinxelas pero útiles.

—E que as grandes historias, ás que se lles dá carácter nacional, teñen a finalidade de afirmar o Estado Nación, son grandilocuentes e pouco fiables, porque enxalzan ao poder. A historia que estudiamos na escola na miña época, era unha historia épica, bastante mentireira, baseada en lendas, que falaba da minoría que estaba na punta da pirámide social. Agora faise unha historia social, das maiorías que están na base desa pirámide, de como viven, a que se dedican, que comen, onde habitan, como se divirten, as súas crenzas e como se relacionan entre eles e co poder. Iso é o que conto nos meus traballos.

—Outro aspecto que destaca é que tocou diferentes épocas e estilos artísticos. Hai algún século polo que teña máis interese.

— Fundamentalmente polo século XIX, os cambios experimentados na cidade a partir do reinado de Isabel II foron enormes. Lugo deixou de ser unha aldea grande despois de que chegara o tren en 1875. Pero a súa modernización e crecemento comezou un pouco antes e neste proceso está presente a burguesía que é o precedente das clases medias actuais. A miña tese de doutoramento foi precisamente «Arquitectura del período Isabelino y de la Restauración en Lugo».

—E hai algunha época ou acontecemento de Lugo no que preferiu non entrar a investigar...

—Pois evidentemente o período da guerra civil de 1936-1939. Eu nacín e crieime na posguerra, e fun educado cos criterios e principios que tiña o réxime. O tema da guerra nas casas era tabú, non se falaba, e si se dicía algo era polo baixiño. A meu pai tocoulle combater co bando chamado nacional, loitou nos frontes de Asturias e Teruel contra das brigadas internacionais, onde foi ferido. Miña nai dicíame que meu pai tiña unha mancha na súa honra, pero non me deron máis explicación. En 1941 foi condenado a pasar un ano nun campo de concentración de Palencia cos que o feriran. O delito, negarse a pagar unha multa de 1.000 pesetas por vender un unto. Con estas referencias non me parece un período agradable de contar. Ao que lle teño ganas é a unha historia da cidade en plan divulgación. Hoxe teño información suficiente para facela, so necesito tempo.

—E que época histórica de Lugo lle gustaría vivir ou a que personaxe lle gustaría coñecer persoalmente.

—Eu considérome afortunado e estou moi satisfeito da época que me tocou vivir, pero si tivera que elixir unha diferente, sería a primeira metade do século XII, na que ten lugar a cuarta e derradeira repoboación da cidade ordenada por Afonso VI e levada a cabo por Raimundo de Borgoña e dona Urraca. Lugo floreceu e afianzouse despois de tres repoboacións fracasadas. Personaxes varios, pero un tipo interesante, pola súa sensibilidade e cultura, debeu ser no primeiro terzo do século XIX Manuel Fernández Varela, que foi dean de Lugo e Comisario Xeral da Cruzada.

—Ao mellor o poño nun apreto, pero se tivera que quedarse con tres libros, xa sexa polo valor persoal ou pola satisfacción que supuxo o seu traballo, ou pola repercusión que tivo?

—Iso é como preguntarlle aos nenos a quen queren máis, si a papá ou a mamá. Dos publicados o primeiro «A muralla romana de Lugo na documentación dos séculos XVI ao XX», por ser onde está todo o meu saber sobre o monumento; o segundo «La ciudad de Lugo en los siglos XII al XV. Urbanismo y sociedad», ao que lle dediquei quince anos, e o terceiro «A Pompa funeral e festiva como exaltación do poder. O cerimonial en Lugo», por ser ben considerado e unha temática pioneira en España. Dos alleos a Lugo, a catalogación razoada da obra do pintor coruñés Manuel Abelenda por encargo da Fundación Barrié, e que consideraron como o mellor libro de arte que tiñan publicado.

—Agora, que fai este repaso de 50 anos, de quen se acorda especialmente polo impulso e axuda que lle puido aportar.

—A verdade é que non había moito a quen recorrer, pero sempre que precisei algo fun atendido. Afortunadamente foron varios os que colaboraron puntualmente, os cregos Amador López Valcárcel, Nicandro Ares Vázquez, Jaime Delgado Goméz aos que lles consultei cuestións relacionado coa Igrexa, e actualmente estoulle moi agradecido ao colega Julio Reboredo Pazos polas fotografías e informacións que me facilitou para algún dos últimos traballos que están sen publicar.

—Do seu paso pola política, a xestión e mesmo a docencia... que lle aportou á hora de acometer unha investigación e a escritura dos libros? Ou son aspectos que nada teñen que ver.

— O paso pola política pode aportar información para escribir unhas Memorias, o paso pola docencia, ademais doutros valores, aporta metodoloxía, criterios, oficio na comunicación e facilidade para a divulgación. Pero no meu caso máis ben penso que foi ao revés. Os libros son os que me fixeron aportacións para o desenvolvemento do traballo na política, na administración e na docencia. Os libros son unha fonte básica do coñecemento, e sen eles non hai ciencia, nin información, nin formación, nin cultura. O que sabemos é o que nos fai interesantes e útiles na sociedade e unha boa parte do saber actual séguese adquirindo nos libros.

— Se lle pregunto polo seguinte libro que publicará, máis alá do 16 de decembro?

—Son dous pero non debo dar os títulos porque descubriría o tema, é un encargo dunha institución e considero que sería unha descortesía anuncialo. Estou moi satisfeito de como quedan e podo dicir que é a primeira vez que se trata o asunto en profundidade. A min agora os traballos sáenme cada vez con máis páxinas, porque os anos non só dan engurras e canas, a vida aporta o que non dan os libros, experiencia, e tamén máis coñecemento e información.

—Logo, hai Adolfo para rato

—Aínda que xa estamos na tapa final da vida, co pé no estribo, como lle dicía Cervantes pouco antes de morrer na segunda parte do Quixote ao seu mecenas o conde de Lemos, agardo ter unha prórroga para rematar os meus proxectos, entre os que están algúns libros e o Centro de Interpretación da Burguesía no Pazo das Pombas, que para iso o mercamos.

Las imágenes de la operación Muralla en 1972

La lluvia de millones para expropiar y demoler las casas pegadas a la Muralla de Lugo

suso varela

El decreto del Gobierno publicado en el BOE del 16 de agosto de hace 50 años que declaraba de urgencia la ocupación de todas las edificaciones pegadas al exterior de la Muralla fue la base legal para acelerar el proceso de derribo y que no apareciesen problemas a la hora de su ejecución. Como explica el historiador Adolfo de Abel Vilela en su libro «A muralla romana de Lugo» (2011), «con este decreto tense aberto o camiño legal para comezar as actuacións».

Entre octubre y noviembre de 1971 se redactaron las actas de ocupación de las 81 viviendas que iban a ser derribadas, para en diciembre determinar las indemnizaciones, procediéndose a las ofertas a los dueños.

Seguir leyendo