«Sándalo», a súa última novela, é unha homenaxe aos emigrantes galegos en Cuba
25 may 2019 . Actualizado a las 05:00 h.Sostén María Xosé Porteiro que escribir é terapéutico. Ela leva facéndoo toda a vida. Como xornalista e como escritora. Sándalo, a súa segunda novela, unha obra «con corpo de relato estimulante dos sentidos e dos sentimentos», acaba de ver a luz e hoxe presentaraa en Lugo ás 12.30 horas en Trama. Alí estará acompañada da artista plástica Luz Darriba, do xornalista Martín Fernández Vizoso e do director xeral de Galaxia, Franciso Castro, o home que empurrou a Porteiro a converter nun libro historias que xa estaban na súa mente e na súa vida. «Francisco é o pai por poderes desta novela», asevera.
-Que é «Sándalo»?
-Sándalo é unha novela de ficción histórica que transcorre no decurso de dous séculos entre Cuba e Galicia. Estamos falando dunha relación transatlántica no tempo e no espazo. Ademais de fitos históricos, contén esa parte sociolóxica de Galicia que é a da diáspora, a migración. Unha vez que vin a novela escrita, que non era o meu propósito, decátome de que hai unha homenaxe ao inmenso traballo feito por milleiros de homes e mulleres nosos que fixeron unha auténtica epopea durante máis dun século axudando a construír unha sociedade nova lonxe da súa, pero sen perder os vínculos, e que xa temos incorporado. Galicia non sería a Galicia de hoxe se non existise a Galicia de ultramar.
-Di que non era o seu propósito escribir a novela.
-Eu son emigrante e proveño dunha familia na que as migracións a América comezaron no século XIX. Temos mil historias contadas arredor dunha mesa e dun café que levo toda a vida escoitando. É algo moi presente na miña vida, na miña forma de entender o lugar onde estou. A revolución cubana pilloume alí, teño moitas vivencias desa época e o que fixen foi novelalas, pero a novela comeza en 1823, e daquelas non estaba alí (risas). Hai unha parte que ten moito que ver con vivencias reais noveladas.
-«Sándalo» é unha colección de pequenas historias que se suceden ao logo de dous séculos?
-En Sándalo hai o que te atopas na rúa, multitude de persoas diversas que coinciden e conflúen ou que van en paralelo vivindo as mesmas situacións. Ten unha estrutura non canónica, é unha novela que podes comezar a ler por calquera dos capítulos e en calquera momento vas atopar o fío que a une. Non é principio, nó e desenlace. Todo flúe de maneira aparentemente anárquica e todo ten unha lóxica.
-Na obra poden atoparse protagonistas da Fonsagrada, de Ribeira de Piquín,... por que?
-A Galicia que me inspira é esta, é a da miña familia, que é de Pol, de Ribeira de Piquín, sigo tendo moita familia aquí, e esta é a Galicia coa que contacto na miña nenez cando vou a Cuba e tamén cando retorno, aínda que vivo en Vigo. As historias que me conta miña avoa son as do nacemento do Pedragal do Irimia. É unha raíz moi lóxica para min. Ademais, despois da zona de Ortigueira, esta comarca de Lugo e da Mariña foi a que máis xente mandou para alá.
-Na súa novela aparecen personaxes que foron reais?
-Si, pero non polo seu nome. Si aparece a directora do Plantel Concepción Arenal do Centro Galego da Habana, Andrea López Chao, que é unha mestra de Mondoñedo que queda viúva e marcha para Cuba a principios do XIX ela soa. É unha muller de tal inquedanza persoal e tal personalidade que, por oposición, consigue a praza de directora do Plantel. É ela quen promove a creación do centro Hijas de Galicia para atender a mulleres prostituídas galegas que moitas acaban na cadea, outras necesitaban atención médica… É o único caso que existe no mundo de mulleres emigrantes en situación de prostitución que se organizan para prestarse axuda mutua.
-Pode dicirse que «Sándalo é unha» vindica o feminismo?
-As mulleres emigrantes, que eran o 15 % da masa migratoria no momento de maior fluxo, nas dúas primeiras décadas do século XIX, estiveron totalmente opacadas, non se falou delas. O feito de que moitas foran traficadas é en moitos casos segredo de familia que ninguén quere recordar. Pero eu si. Paréceme moi importante porque están na historia, non na oficial, pero si na real. É un xeito de ser veraces e de entender que si se empoderaron cando as que conseguiron salvarse e axudarse unhas a outras se constitúen nun centro de gran relevancia. Hijas de Galicia foi o centro obstétrico máis importante de América Latina do século XX e participou nos primeiros congresos feministas de Cuba. Isto forma parte do contexto literario, pero é realidade.
-Na súa obra aparece un personaxe, Quina, que é un trasunto da propia María Xosé Porteiro.
-Non debía dicilo, non debe facerse, pero si, son eu. Tiña esa idade no momento no que se contan esas historias. É esa época na que se produce a revolución cubana, a min cádrame estar nun momento histórico no que son testemuña e conto bastantes cousas.
-Cre que é ás veces é máis sinxelo coñecer e entender a historia a través das pequenas intrahistorias da xente?
-É un xeito máis. Non é un xeito académico, pero recentemente escoitei a Victor Freixanes falar desta novela e comentar que se alguén quere ler o que aconteceu na revolución francesa pode ir aos libros de historia ou pode ler «Los Miserables» de Víctor Hugo. A historia está protagonizada por persoas, a xente de a pé é protagonista dun suceso histórico e na medida en que contes a súa vida, estás contando ese momento histórico. Nese sentido, si.
-Como curiosidade, canto tempo leva poñer negro sobre branco unha historia que trasncorre ao longo de dous séculos?
-Pois técnicamente, de escrita, cinco meses, pero levaba bastante tempo tomando notas e recollendo información. O difícil foi poñerme a escribir. Foi grazas a Francisco Castro, que estará na presentación como editor. Comenteille que igual me poñía a escribir unha novela sobre este tema, e animoume moitísimo, e se non fose por ese empurrón, probablemente esta sería unha historia de contar no café coas amigas.