Víctor Vázquez Portomeñe: «A protagonista da miña novela é a suma das virtudes da muller galega»
TABOADA
Quen foi conselleiro de Cultura con Manuel Fraga debuta na ficción literaria con «Brianda de Moás», unha viaxe ao medievo en homenaxe da súa terra, Santa María de Piñeira, en Taboada
10 sep 2020 . Actualizado a las 05:00 h.Bótalle unha man ao seu fillo no despacho de avogado e xoga co seu neto de 4 anos: «Claro que fago de avó, e divírtome unha barbaridade, pero logo dun cuarto de hora xa cansas», chancea Víctor Manuel Vázquez Portomeñe (Taboada, 1936). Desta volta do camiño, lonxe o bruar daquela intensa vida política, sóbralle o tempo, e máis cando se impuxo o confinamento: «O coronavirus pechounos á forza, e algo había que facer, parado na casa non podía estar: mentres a cabeza sirva hai que espremela, así que botei a rodar a imaxinación», argumenta como tratando de facer ver que se meteu a novelista unicamente por unas circunstancias «extraordinarias», que non é algo vocacional como lle ocorre á súa muller, Otilia Seijas, «que xa leva sacados oito ou nove libros». Antes deste encerro só escribira Testigo y parte, que é «un texto de historia pura e dura dos últimos anos de Galicia», na que, evoca, el tivo «un certo protagonismo».
Foron a reclusión, insiste, e o amor que lle profesa á súa parroquia, Santa María de Piñeira, as razóns de que se decidira a somerxerse na ficción e que fan que Brianda de Moás (Hércules de Ediciones) chegue estes días ás librarías. Portomeñe profunda nas súas motivacións sentimentais: «Penso que no mundo non hai terra máis fermosa que a que nos viu nacer, e coincido co poeta francés Patrice de la Tour en que os pobos que non teñen tradicións, que non teñen lendas, están condenados a morrer de frío». Tales premisas, incide, conteñen o espírito que alenta esta narración. Quería facerlle unha homenaxe a súa parroquia, «rescatala do absoluto anonimato, que deixara de ser un nome no padrón municipal, un punto perdido no mapa de Galicia».
Como lograr iso? Viaxando ao medievo, á segunda metade do século VIII, en que sitúa o nacemento do mosteiro familiar de Moás -trasunto de Piñeira, onde as crónicas localizan un cenobio hai moito desaparecido, e do que sobreviviría unha parede como todo vestixio-, impulsado polos señores do lugar e a cuxa casa pertence Brianda, a protagonista deste relato. Unha personaxe que porta «un nome moi sonoro, acaído para pintar á que será dómina do mosteiro, unha señora moi relucente que pasea por verdes paraxes. Si, é unha invención -concede o autor-, pero ten unha base de lenda... E quen é capaz de dicir que ela e a súa nobre familia non existiron, con ese nome ou con outro?».
Mesturou fantasía, realidade e historia, aínda que asume que tal época é unha das menos coñecidas e documentadas da historia cristiá. A saga familiar, os amores puros de Brianda e o sacerdote que se converterá en bispo de Ourense, a muller avanzada que é en termos sociais, como se preocupa e ocupa de orfos e viúvas dos servos que morrían no campo de batalla, as guerras... «Debuxo esta muller cuns valores envexables, nela personifico a moitas veciñas da miña parroquia, é a suma das virtudes da muller galega», enxalza.
Todo para darlle notoriedade a Taboada, Portomarín, Carballedo, Chantada e Guntín, que son os cinco concellos nos que aproximadamente se concretaba o territorio do condado de Pallares, ao que pertence o señorío de Moás. E de paso, matiza, describir cales eran o Ourense e o Lucus daqueles tempos: «Se hoxe temos unha comunidade autónoma é grazas á Galicia lucense, non hai que esquecer que tiña a súa capitalidade en Lugo».
Estes vimbios engárzaos Portomeñe con estampas da infancia, con contos de cociña. Traspón ao medievo, por exemplo, como contacontos, a un paraugueiro e un esmoleiro que na súa nenez «animaban as longas noites de inverno nas lareiras da veciñanza, onde se respiraba calor e intimidade». Eses contos, di, reflicten un ambiente que era o típico daquelas épocas de miseria, superstición e ignorancia. «Pero aquela Galicia que eu coñecín cando era neno desapareceu. Hoxe esas casas humildes non existen xa, prima a modernidade. Na miña terra hai moitas casas que cando non teñen un coche na porta teñen dous ou tres. Nos últimos anos a Galicia atávica que sinalan como sintomática do ser dos galegos xa non existe; afortunadamente quedou na historia, no recordo». Pero a historia, matiza, é importante coñecela. Dicía Cicerón que é a mestra da vida.
«Non me atrevín a declarar xacobeo o Camiño de Inverno, que pasa por Chantada, por medo a que me acusaran de nepotismo»
A primeira e única novela de Vázquez Portomeñe chega ás librerías ás portas do Xacobeo do 2021. De feito, o seu relato recala nos tempos da inventio, do descubrimento en Compostela na primeira metade do século IX do sepulcro do apóstolo Santiago. Por que razón esa situación temporal? «Quizais polo meu grande respecto, pola miña vocación e a miña dedicación vital e profesional especiais ao Camiño de Santiago», replica lixeiro quen foi conselleiro de Cultura de Fraga. A novela -explica- dedícalle a «este asunto crucial» varias pasaxes. «Unha delas, de moito impacto -conta-, aborda a presenza do rei Afonso II en Compostela, cando a cidade realmente non existía, era apenas un castro deshabitado». Hai no libro varios capítulos que se ocupan da inventio, descríbena, e tamén recrean peregrinacións específicas que se realizaron naqueles tempos.
O Xacobeo coincidirá co quinto aniversario do Camiño de Inverno, que atravesa terras próximas a Piñeira. A declaración oficial chegou no 2016, moito despois de que Portomeñe deixara o labor político. «Cando se aprobara por unanimidade no Parlamento galego a Lei de Protección dos Camiños de Santiago, a proposta miña -lembra o lugués-, había sete itinerarios considerados históricos, pero tamén me presentaron un oitavo, xustamente o que pasa por Chantada. Recoñezo que non me atrevín a declarar xacobeo o Camiño de Inverno por medo a que me acusaran de nepotismo», admite. Neste sentido, celebra o traballo de Román Rodríguez: «Moito lle teño que agradecer que o declarase, porque antecedentes e documentos históricos existen, e a el non lle poden reprochar amiguismo ningún».