Una figura histórica del anarquismo que fue maestro en Castroncelos

Francisco Albo
francisco albo MONFORTE / LA VOZ

LEMOS

Entre los escasísimos documentos personales que se conservan de Ticiano Picón figura una solicitud de un pasaporte de evacuación presentado por el antiguo maestro durante la guerra civil en Gijón
Entre los escasísimos documentos personales que se conservan de Ticiano Picón figura una solicitud de un pasaporte de evacuación presentado por el antiguo maestro durante la guerra civil en Gijón CEDIDA

Una investigación promovida por la escritora Olga Novo recupera la figura del docente y activista Ticiano Picón, que vivió en A Pobra do Brollón entre 1933 y 1936

01 may 2021 . Actualizado a las 05:05 h.

Aunque el hecho está muy olvidado, la escuela de la parroquia de Castroncelos -en A Pobra do Brollón- tuvo como maestro en la década de 1930 a un personaje muy poco común. Se trata de Ticiano Picón San Miguel, un docente que destacó por su aportación como teórico y propagador del anarquismo, además de tener una importante participación en la vida pública de su época. La escritora Olga Novo, natural de esta parroquia, trabaja en un proyecto de recuperación de esta figura histórica que comprenderá la edición de numerosos escritos de Ticiano Picón que nunca se habían publicado en un libro. En la investigación que lleva a cabo la escritora participan los historiadores Dionisio Pereira, Eliseo Fernández e Ignacio Soriano.

Olga Novo dedicó a este personaje una charla que ofreció durante la Semana da Memoria Histórica celebrada recientemente por iniciativa de la asociación vecinal de la parroquia de Cereixa. , explica. Según explica, el primer conocimiento que tuvo de Picón fue por vía familiar. «Cando era nena oín falar a unha tía e un tío dun mestre que tiveran de pequenos na escola de Castroncelos e que lles deixara unha impresión moi forte», señala. Con el tiempo, Olga Novo llegó a identificar al antiguo maestro de sus parientes como una importante figura del movimiento anarquista en España. Según los datos biográficos que se han recogido hasta ahora, Ticiano Picón era natural de Tudela del Duero -en Valladolid-, procedía de una familia humilde y cursó por libre la carrera de magisterio. Entre los lugares en que vivió estuvo la localidad vizcaína de Durango, donde sufrió un fuerte viraje ideológico que lo llevó al anarquismo, aunque hasta entonces se había movido en ambientes conservadores. A partir de entonces colaboró en diversas publicaciones de esta tendencia y escribió numerosos artículos sobre cuestiones sociales y políticas que, según Olga Novo, «mostran que o autor era unha persoa moi culta». En esa época -añade la escritora- Picón «chegou a ser unha importante figura teórica do anarquismo español e mantivo amizade con personaxes tan coñecidos como Buenaventura Durruti».

Picón estuvo a cargo de la escuela de Castroncelos entre 1933 y 1936. Con anterioridad había residido en A Coruña -adonde fue desterrado por motivos políticos- y en Quiroga. Durante la guerra civil consiguió salir de Galicia y pasar a las filas republicanas, formando parte de las llamadas Milicias de la Cultura -en ellas ejerció como maestro de soldados-, y estuvo presente en episodios como el cerco de Oviedo.

Tras la contienda, el antiguo maestro de Castroncelos se refugió en Francia y acabó falleciendo a los 49 años de edad en el hospital del campo de concentración de Argelès.

«Picón caeu nun esquecemento tan absoluto que non queda nin un retrato seu»

A escritora Olga Novo leva dous anos investigando a historia de Ticiano Picón.

 -Que significa para vostede a recuperación desta figura histórica?

-Supón rescatar do esquecemento a un bo mestre e unha boa persoa que foi vítima do terror fascista. A charla que dei sobre el na Semana da Memoria Histórica de Cereixa foi moi importante para min porque creo que lembrar a historia de Ticiano Picón é un deber de memoria, de ética e de corazón.

-Nas súas investigacións encontraron algún retrato seu?

-Picón caeu nun esquecemento tan absoluto que non queda nin un retrato seu. Polo menos non conseguimos encontrar ningún retrato que se poida asegurar que sexa del. Que se saiba, non queda ningún parente vivo de que conserve fotos ou outros recordos. O que sei puidemos encontrar foi algúns documentos persoais, como o seu carné de membro das Milicias de la Cultura ou unha solicitude dun pasaporte de evacuación que presentou en Asturias en 1937. O que quedou del son sobre todo os artigos que publicou en moitos xornais e revistas anarquistas, que son moi numerosos. En certas épocas publicaba un artigo cada día. Nós xa temos recollido cerca de cincocentas páxinas de artigos seus. Moitos deses textos asinounos co pseudónimo de Juan Expósito, que me parece moi significativo.

-Fala de Castroncelos e da súa escola nalgún deses traballos?

-Nos seus textos non achei referencias directas a Castroncelos, pero escribiu moitos artigos que falan de Galicia, das aldeas do Sil, das duras condicións sociais dos labregos... Por exemplo, o periódico CNT del Norte publicou en 1937 un artigo seu que se titula Galicia la irredenta y la mártir, no que fala do impacto da guerra civil na poboación galega. Moitos dos seus escritos falan da sociedade e dos sucesos da época, pero ten moitos que conservan hoxe unha actualidade arrepiante.