Moito máis ca un carballo

Estamos nas mellores datas do ano para achegarnos ata as nosas maiores árbores de folla caduca e deternos a contemplar as súas fabulosas dimensións. Seguro que hai máis dunha preto de onde vives. Incluso non lonxe do teu centro escolar, nalgún parque se a vosa contorna é urbana. Paga a pena ir ao seu encontro e dedicar un longo intre a pasear a vista pola armazón das súas pólas, acariñar as rugosidades da súa cortiza ou escoitar os sons que fai a brisa ao rozar a súa copa.

Ata que chegue a primavera, este ser vivo enorme e lonxevo, que non vello, permanecerá case desprovisto de follas. Grazas a iso, cun pouco de paciencia poderás descubrir a uns cantos dos seus habitantes. Se levas contigo uns prismáticos e unha lupa, terás máis oportunidades.

Poucas grandes árbores resultan tan impresionantes como os carballos de maior idade. O máis lonxevo de Europa vive polo visto en Lituania. Calcúlanselle arredor de 1.500 anos. En Galicia temos moitos que son máis que centenarios. Investiga cantos destes hai na túa comarca, e se están protexidos. Se non é así, que farías ti para asegurar que vivan moito máis? E non só para que vivan eles. Se, como diciamos, en cada árbore grande habitan moitas criaturas, seica é nos carballos onde o número destas resulta máis asombroso. Ata o extremo de que todo exemplar de bo porte vén ser algo moi parecido a un edificio de múltiples pisos, con infinidade de apartamentos, corredores, descansos, espazos abertos, escaleiras, recunchos e terrazas, e ocupado por unha veciñanza tan diversa que resulta verdadeiramente difícil de imaxinar.

 

30 ESPECIES DE LIQUES

Un exemplo: sobre os carballos pódese atopar maior diversidade de insectos que sobre calquera outro vexetal europeo. Outro: un só exemplar pode ser fogar de ata 30 especies diferentes de liques comodamente instalados na súa cortiza.

Estes e moitos outros seres vivos viven na súa gran maioría en perfecta harmonía cos carballos. De feito, unha boa parte deles resúltanlles moi útiles. Tamén hai, por suposto, dos que se aproveitan del, ás veces de maneira que nos pode parecer moi pouco educada. Como en todo patio de veciños!

Incluso arredor de cada carballo hai moita vida que depende directamente del: da súa sombra, da descomposición das súas follas secas, das ramas caídas que lle arrincan os temporais de inverno... Todo é actividade arredor del, aínda que estes días de inverno non o pareza. Ou non se vexa: baixo terra, xunto ás súas raíces, palpita unha enorme cidade en miniatura.

Tras un intre contemplando un gran carballo, terminas por comprender por que as antigas culturas do noso continente considerábano unha árbore sacra. Foron tantas as tradicións vinculadas a esta especie, e en tantas rexións distintas, que resulta chocante o pouco que se acorda desta árbore parte da nosa actual civilización, tan de costas á natureza en xeral.

 

COMPROMETIDOS

Por sorte, as cousas están a cambiar. Aí estades, por exemplo, os escolares destes últimos tempos, cada vez máis interesados por canto teña que ver con todo o vivo. Non hai máis que ver a cantidade de actividades que cada semana se pon en marcha arredor do Programa Voz Natura para ser moi conscientes disto. Por moito que estas accións, tan cruciais, non aparezan nese tipo de plataformas de información demasiado concentradas noutro tipo de cousas, o seu número crece sen parar. Igual que o de persoas de todas as idades comprometidas cun presente e un futuro en maior harmonía coa natureza.

O xénero «Quercus»

Os carballos pertencen ao xénero Quercus, unha grande estirpe de árbores que inclúe as aciñeiras e as sobreiras e se estende por Europa, Asia occidental e América do Norte e do Sur. Os botánicos estiman que o número de especies que integran este xénero pasa das 400. México é o país coa maior cantidade delas, arredor de 125. O froito das árbores do xénero Quercus é, como non, a landra.

A súa base, situada ao final do delgado pedúnculo que a suxeita á rama, está rodeada por unha copa dura e verrugosa característica. Medra durante o outono, cae ao chan cando xa se anuncia o inverno e brota na primavera.

Agora que é inverno, mira nos extremos das ramas dos carballos: atoparás alí unhas xemas moi apertadas. Case parecen pequenas piñas de cor parda. No seu interior, as promesas de follas da próxima primavera, protexidas do frío e do vento, agardan que regrese o bo tempo. Entón estenderanse coa súa forma inconfundible, de entre tres e cinco pares de lóbulos.

Busca información sobre as flores dos carballos. Son todas iguais? Por que?

OS NOMES DOS «QUERCUS»

Identifica a que especie do xénero Quercus corresponde cada un destes nomes populares:

• Carballo
• Cerquiño, cerqueiro, rebolo
• Carba
• Aciñeira
• Caxigo
• Carballo anano
• Sobreira

Cales son os seus nomes científicos? Teñen outros nomes en Galicia, ademais destes?

A veciñanza do carballo

É tal a cantidade de criaturas que viven nos carballos maduros, ou que os visitan con frecuencia, ou que dependen das súas landras ou follas, ou dos chans de arredor del, ou os bosques que forman que faría falta todo este xornal para explicar unha por unha a relación que manteñen cada unha delas con estas árbores. Os seguintes son só uns poucos exemplos. Busca máis información sobre algúns deles nas guías de campo que seguro hai na biblioteca do teu centro escolar. Logo proba a ver cales atopas na túa visita a un carballo.

• Aves: pimpín, ferreiriño real, ferreiriño azul, picafollas ibérico, gaio, peto real, gabeador azul, pombo...
• Mamíferos: morcego común, teixugo, esquío, corzo, musarañas...
• Insectos: bolboretas diúrnas como a apincharada común, bolboretas nocturnas, avelaíñas como as couzas do bidueiro (ou xeómetras), escaravellos como a vacaloura, avespas dos bugallos, formigas...
• Outros invertebrados: arañas, limacos, caracois, cochinillas...
• Cogomelos: busca aquelas que crecen na cortiza, verás que sorpresa!
• Liques: descubrirás que diferentes chegan a ser. Por certo, recordas ter estudado que cada lique é unha asociación chamada simbiose? Cales eran eses socios?
• Vexetais: musgos, hepáticas, fieitos...

Cal é a árbore máis veterana da túa contorna?

Aí vai unha boa idea para a vosa clase: investigade cales son as árbores máis veteranas de cantas rodean o centro escolar. A distancia á que pode estar elixídela vós. Vale todo tipo de provisión de información para dar con elas: preguntar ás persoas maiores, no concello, a botánicos que coñezades... Cantas desas árbores son carballos?

A Xunta de Galicia conta co seu propio Catálogo de árbores senlleiras, que podes consultar en:

• https://77.27.236.150/https/bit. ly/2ToFJ7E

Está algunha destas árbores preto de ti? Que che parecería elaborar un catálogo similar para o teu municipio?

---

---

---