O testemuño documental máis antigo do sistema parlamentario europeo atópase nos Decreta de 1188 do Reino de León e Galicia
31 ene 2018 . Actualizado a las 05:00 h.Nestes momentos, o protagonista da actualidade é o Parlamento catalán, a súa constitución, a elección das súas estruturas de Goberno e do próximo presidente da Generalitat. Esta é unha noticia que acapara a información de todos os medios de información. Non é de estrañar, porque a constitución do Parlamento é un dos momentos máis transcendentais do exercicio dunha democracia e a transcendencia increméntase en tempos de crises tan difíciles de resolver como as que aburan á autonomía de Cataluña. Os cidadáns exerceron o voto e elixiron os seus representantes. Agora os seus representantes constitúense en Parlamento, elixen quen ten máis apoios para constituír o poder executivo durante todo o tempo que dure a lexislatura. Esa é a base do sistema. E dela ímonos ocupar hoxe.
En todas as democracias o Parlamento é unha das tres institucións fundamentais do Estado. O que define ás democracias occidentais, que son o modelo máis estendido no mundo, é a división dos poderes lexislativo, executivo e xudicial. O lexislativo reside no Parlamento, o executivo no Goberno e o xudicial nos xuíces. A democracia é o sistema no que eses tres poderes actúan con independencia para equilibrarse entre si. A ditadura, pola contra, concentra todos os poderes na mesma man, de maneira que se impón sempre a vontade do ditador.
Este modelo de democracia parlamentaria é o resultado dunha longa evolución histórica. Na Idade Media a sociedade organizábase segundo o modelo feudal. O reino estaba constituído por territorios que pertencían cada un a un señor feudal. Todos os habitantes dese territorio debíanlle vasalaxe e el, á súa vez, rendía vasalaxe a outro señor feudal máis importante e este ao rei. Ademais dos feudos, existían tamén propiedades eclesiásticas, tanto de bispados como de mosteiros de ordes relixiosas que tiñan os seus propios vasalos, e poboacións nas que vivían comerciantes e gremios de artesáns. O rei exercía o seu poder filtrándose a través de todas esas autoridades como esas pirámides de copas que se van enchendo a medida que a champaña soborda das superiores sobre as inferiores. Con todo, ás veces producíanse situacións nas que era necesaria a achega de todos para saír adiante. Iso ocorría sobre todo en caso de guerras ou cando eran necesarias as achegas de todos, en homes e diñeiros, para levar adiante os proxectos. Neses casos o rei tiña que reunir os principais responsables do reino e convocábaos a concilio ou a cortes. Pero a esas reunións só asistían os grandes señores feudais e os bispos e grandes autoridades eclesiásticas. O pobo: campesiños, gandeiros, soldados, artesáns, comerciantes non tiñan voz nin voto, porque eran vasalos.
A Carta Magna leonesa
Durante moito tempo creuse que a primeira semente dunha democracia parlamentaria sementouse na Inglaterra de principios do século XIII, cando Xoán sen Terra herdou o reino do seu irmán Ricardo Corazón de León en confusas circunstancias. Entón as cortes inglesas, reunidas en 1215 coa participación de representantes do pobo, obrigaron ao monarca a aceptar a chamada Carta Magna, que limitaba os poderes reais e establecía os dereitos básicos de todos os habitantes do reino.
Xa hai moitos anos que o historiador Claudio Sánchez Albornoz testemuñara que este dato non se axustaba á realidade e que o Reino de León e Galicia adiantouse na fundación dun Estado democrático. Este texto seu testemúñao: «Neste ano inesquecible de 1188, un rei Alfonso outorgou o que poderiamos chamar Carta Magna Española, anterior en varios anos á inglesa. A Carta Magna leonesa dirixíase a un pobo que non coñecía o réxime feudal, articulado en grandes municipios libres, e foi por iso máis liberal e democrática que a de Xoán sen Terra».
En tempos máis recentes tivo que ser un historiador estranxeiro, o profesor australiano John Keane, da Universidade de Westminster, quen recordara na súa obra Life and death of democracy que a honra de ter creado o primeiro Parlamento non lle correspondía a Inglaterra, senón ao antigo Reino de León e Galicia.
Alfonso IX, que se criou e educou entre as brumas da Costa da Morte, herdou o reino do seu pai Fernando II sendo un adolescente de 16 anos, polo que a súa madrasta, dona Urraca lle disputou o trono que ambicionaba para o seu propio fillo. Nesta situación, o novo rei, que anos máis adiante sería o refundador da cidade da Coruña, para asegurar a súa coroa convocou á súa curia, pero por primeira vez chamou non só aos representantes dos nobres e dos bispos, senón tamén aos delegados das cidades que representaban ao pobo. A reunión tivo lugar no claustro da colexiata de San Isidoro de León. Foron as primeiras cortes realmente democráticas da historia nas que estaban representados os tres estamentos: o da nobreza, o eclesiástico e o popular.
Nestas cortes establecéronse os chamados Decreta, que fixaban as limitacións do poder real e feudal e os dereitos das persoas que vivían no reino. O primeiro parágrafo establecía o seguinte: «No nome de Deus. Eu, don Alfonso, rei de León e de Galicia, tendo celebrado curia en León, co arcebispo e os bispos e os magnates do meu reino e cos cidadáns elixidos de cada unha das cidades, estableci?n e confirmei baixo xuramento que a todos os do meu reino, tanto cregos como laicos, lles respectaría os bos costumes que teñen establecidos polos meus antecesores».
Esta lexislación foise perfeccionando e desenvolvendo ao longo do reinado de Alfonso IX. Constitúen un exemplo diso as constitucións para Galicia outorgadas seis anos máis tarde, en 1194.
Trátase dunha tradución do latín orixinal realizada no ano 2013, cando foron incluídos no Rexistro da Memoria do Mundo, e son de fácil lectura e comprensión. Pódese organizar un traballo de aula para analizalos, facer unha relación detallada dos dereitos cidadáns que se establecen neles e comparalos cos dereitos actuais que a nosa sociedade recoñece.
> ACLARACIÓN DA UNESCO
O asunto da orixe do parlamentarismo quedou finalmente resolto pola Unesco no ano 2013 referendando a tese que defende que tivo a súa orixe no claustro da colexiata de San Isidoro de León e incluíu os Decreta de 1188 no Rexistro da Memoria do Mundo como o testemuño documental máis antigo do sistema parlamentario europeo. A incorporación realizouse co seguinte texto: «O corpus documental dos Decreta de León de 1188 contén a referencia ao sistema parlamentario europeo máis antigo que se coñece ata o presente. Estes documentos, cuxa orixe se remonta á España medieval, foron redactados no marco da celebración dunha curia rexia no reinado de Alfonso IX de León (1188-1230). Reflicten un modelo de goberno e de administración orixinal no marco das institucións españolas medievais, nas que a plebe participa por primeira vez, tomando decisións do máis alto nivel, xunto co rei, a Igrexa e a nobreza, a través de representantes elixidos de pobos e cidades».
actividades
O texto dos Decreta pode atoparse na seguinte dirección de Internet: goo.gl/t3rHZm