María Xosé Queizán: «Hai moitas riquiñas na literatura»

GALICIA

María Xosé Queizán no 2015.
María Xosé Queizán no 2015.

Xa non vive a galope, pero segue sendo libre á hora de pensar e de falar. «Por que non estou na RAG? Son incómoda. Hai persoas ás que nos gusta dicir as verdades», afirma a escritora, pioneira do movemento feminista

17 may 2022 . Actualizado a las 05:00 h.

«Se vas pola rúa e vén un home de fronte, estrañarase se non te apartas e lle deixas o sitio. Eles teñen o lugar. Se nos apartamos, somos as mulleres as que llelo cedemos», afirma a catedrática María Xosé Queizán (Vigo, 1939), pioneira en teimar polo lugar, primeira feminista galega viva. Recíbeme en bata no seu quinto piso das Travesas como unha diva ao natural. A casa é un bosque tropical de recordos, un pulmón do cabalo libre que é a biografía da Queizán. Hai un recendo a lirios, a cultura de lonxe e a vida galopada neste fogar con cadros de Reimundo Patiño, libros, premios singulares, unha mesa de Nogueira, fotos de familia e tres imaxes de Marilyn Monroe.

«Vigo é a cidade de Europa que máis medrou no XX. Vin a Vigo cambiar moito, pero non foi un choque, porque eu fun medrando con el», conta a intelectual que de nena cantaba a Internacional pensando que era a canción dos «cumpreanos da avoa». A autora de Amor de tango (parte da colección Biblioteca Galega 120 de La Voz), directora da revista Festa da palabra silenciada, viviu e pensou ao galope, swingeando coa vida, como queda patente nas súas memorias. É urbana, irónica, e di, con ironía, que ten mala memoria. Pode esquecer os ovos cocidos na pota, pero non o esencial. «Aínda que queimar a cociña non é calquera cousa...».

—Mete medo ese vivir seu ao galope, descabalgando os códigos do correcto e das convencións sociais.

—Hai persoas ás que nos gusta dicir as verdades, e outras que son máis apoucadas, que teñen medo, non sei ben a que...

—Como non ter medo? Por exemplo, a que non te queiran.

—Ah, iso non se me ocorreu nunca, nunca. Tampouco penso eu que me teñan que querer. Non é unha obriga querer.

—Sempre fixo o que quería?

—Si. Por enriba de todo. Pero a min paréceme que non tiven que loitar moito por iso. Foi algo natural.

—Naceu sendo «unha nena póstuma», unha filla sen pai. 

—Nacín escornada. A ausencia do pai, é isto algo que penso agora, foi moita perda. Foi algo tremendo. Con pai, penso que a miña vida non tería nada que ver.

—Naceu co final dunha guerra, da man da nai e da tía Marucha. Marucha foi moi importante?

—Marucha foi moi importante para min. E a miña nai foi unha supervivente. Eu agradecinlle que quixese saír e vivir, porque que horror sería ser filla dunha viúva chorona! Miña nai era moi trouleanta. É algo que herdei dela.

—O «Quixote» foi a súa primeira lección de amor?

—Foi unha lección de xustiza. O Quixote lino de moi nena. O Quixote é unha novela de aventuras que che presenta así, pla, de entrada, as clases sociais. O Quixote vaite ensinando como é a vida. De nena non tiña libros infantís, tiña os do meu pai. E non tiña unha norma ou persoas que me levaran...

—A súa nai tampouco?

—A miña nai nada, creo que era analfabeta. Ensinoume a ler unha analfabeta. Teño que escribir disto... Ensinoume a ler polos letreiros que había pola rúa en Vigo. Cando eu xa era maior, escritora e todo iso, deixeille Amor de tango á miña nai (nesa novela nazo eu), e ela devolveumo e puxo unha cara que me fixo darme conta de que non sabía ler.

—O seu galope sempre foi para adiante. O pasado é peor?

—Todo tempo pasado foi peor.

—Para as mulleres?

—Para todo dios! E para as mulleres, máis.

Pilar Canicoba

—Viviu a defensa do proletariado nos anos 60, por enriba da defensa dos dereitos da muller. Isto segue a ser así?

—Si, segue sendo moito máis importante todo o relacionado cos homes.

—Foi a primeira muller en moitas cousas, como na UPG. Que valor.

—Pode que si. Son incómoda, eu doume conta. Eu era un escándalo! Pero non era nada proposto, é o que son. O meu comportamento non me parecía espectacular; era o normal para min.

—Por que non está na Real Academia Galega? Vostede ten que estar.

—Por que? Porque son incómoda. O que non entendo é ser muller e entrar aí se non estou eu. Pero non me preocupa. Para min, o máis importante é a miña dignidade. Como dicía o meu marido, eu son moi olímpica.

—Pásalle como a Emilia Pardo Bazán, no dicir da súa biógrafa Eva Acosta: é demasiada voltaxe para a Academia?

—[Risas] Non sei... Seguramente. Pero que máis dá. Polo que estou preocupada é porque levo desde a pandemia sen escribir. Iso si me preocupa. Algo non vai.

—Como poeta, estreouse tarde con «Metáfora da metáfora». Foi rompedora con aquilo de «Ponte tacóns e ri / Ponte riquiña e ri / (...) Ponte a fregar e ri»?

—Fun, fun rompedora. Talvez agora vou maior.

—Séntese maior? Disque leva unha vida moi activa: ximnasio, teatro, aperitivos...

—Non, non me sinto maior. Aínda me sinto nova.

—Aínda di o que pensa sen medo. O riquiñismo é máis doado, é unha arma de muller que funciona ben?

—Si, se es muller e riquiña, é todo para ti! Nos últimos tempos hai moitas riquiñas na literatura.

—O paternalismo tamén mata, sen violencia, lentamente?

—Lentamente ou non... Pode matar-matar. A min paréceme moi grave. Parece que te protexe, pero non te ve. Hai moita cegueira por parte dos homes para ver as mulleres. Non as ven.

—A muller e o home non adoitan ter o mesmo papel na casa?

—O home é, en xeral, un visitante na casa, un ser que ás veces fai rir, un apósito.

—Como ve hoxe a situación da muller en Galicia e no mundo a autora do ensaio «A muller en Galicia: A muller na sociedade galega, a lingua galega e a muller»?

—Muller, véxoa moito mellor. En fin, imos indo... Agora, se as mulleres non se empoderan máis, se non queren máis, é porque non lles interesa tanto. Avanzouse en moitas cousas, non sei se sempre para ben. Ás veces, hai unha rémora persoal.

—Toma o aperitivo con amigas?

—Máis con amigos. O aperitivo é cousa de homes; as mulleres a esa hora marchan moitas veces a preparar a comida... Eu, como non teño quen me espere na casa, podo estar tranquilamente ata as catro da tarde.

—Pagou un alto prezo por darse a liberdade de dicir verdades?

—Si, seguramente, pero volvería facelo igual.