O Parlamento itinerante de Galicia
O pazo de Xelmírez foi a sede onde se constituíu a Cámara tras a aprobación do Estatuto e as primeiras eleccións. Foron só seis meses de actividade para recalar despois en Fonseca
Periodista de la sección de Galicia
A historia do parlamentarismo democrático galego hai que rastrexala nun pazo arcebispal que foi construído na Idade Media, pero non por razóns históricas, pois non existen referencias de asembleas políticas primitivas, senón máis ben porque naquel frío outono de 1981 había que buscar un lugar con certa prestancia simbólica que acollese a constitución do primeiro Parlamento da historia de Galicia. Alí, no pazo de Xelmírez, anexo á Catedral, constituíuse a Cámara galega, logo da aprobación do Estatuto e despois das primeiras eleccións autonómicas, que deron o trunfo de forma inesperada a Alianza Popular —grazas a unha súbita conversión ao galeguismo de Fraga con aquel lema Galego coma ti— e anticiparon a disgregación e caída daquela coalición tan diversa que era a UCD de Adolfo Suárez. A modesta autonomía galega, que nacía con menos potencia política que Cataluña ou o País Vasco, empezaba a ser o pequeno laboratorio político onde se ensaiaban os cambios do resto do país.
As dúbidas e as discusións acompañaron á Xunta preautonómica na súa decisión de, primeiro, buscar un lugar solemne onde celebrar a cerimonia de constitución e as primeiras sesións e, despois, alugar provisionalmente a Cámara nun lugar máis axeitado. O arcebispado cedeu a magnífica sala de festas do pazo de Xelmírez, coas súas bóvedas de cruzaría e os seus arcos románicos sobre unhas fermosas ménsulas, pero todo o mundo era consciente de que aquela fría e húmida estancia non estaba preparada nin sequera para a sesión de constitución, que se celebrou o 19 de decembro de 1981, en lembranza da data na que os alcaldes galegos aprobaran o anteproxecto do Estatuto do 36.
Na mesa de idade estaba como parlamentario máis vello Manuel Iglesias Corral (UCD) e o máis novo era Mariano Rajoy (26 anos). Cando se cantou o himno de Galicia, moitos deputados deron mostras de que non sabían a letra, e ademais saíu «desafinado», segundo relataba a crónica en La Voz de Luís Álvarez Pousa. Noutro artigo, Carlos Luis Rodríguez incidía na «penuria» daquel pazo medieval e aseguraba que os deputados «carecen de un lugar apropiado donde satisfacer con decoro sus necesidades fisiológicas más prosaicas, viéndose obligados a utilizar los servicios higiénicos del vecino Hostal de los Reyes Católicos».
Adolfo de Abel Vilela, entón deputado de AP, lembraba recentemente que a sala quentábase cun xerador dos que se usaban «nas granxas de polos», os escanos eran cadeiras prestadas polo Concello de Santiago e as cámaras de televisión e outros trebellos tiñan que ser elevados á sala de festas cun montacargas. O significado histórico adquiría máis forza porque alí se constituíu a Xunta preautonómica en abril de 1978. Semanas despois, nesa sala tamén se celebrou o que ata agora foi o debate máis longo da historia democrática de Galicia, o que debía decidir cal sería a capital de Galicia e as sedes das novas institucións autonómicas: empezou cerca do mediodía e terminou ás 2.30 horas da madrugada.
Era evidente que Xelmírez só podía ser unha sede de paso. A Xunta preautonómica, presidida por Xosé Quiroga, xa estaba a buscar outro edificio, tamén provisional, mentres se pensaba no emprazamento definitivo do Parlamento galego, que non ficaría ata marzo de 1989 no cuartel de Veterinaria do Hórreo onde está actualmente. E a solución foi o pazo de Fonseca, o reitorado universitario onde os deputados galegos se situaban fronte a fronte, como a Cámara dos Comúns británica, unha fórmula que favorecía o dinamismo dos debates. Valorábase tamén o uso de dependencias no pazo de Raxoi, onde finalmente se situarían os servizos administrativos e de apoio á actividade parlamentaria.
O frío, a humidade e o fume do tabaco da sede de Xelmírez serviron para que os xornalistas buscaran nesas cousas as metáforas para as súas primeiras crónicas parlamentarias. Pero a xélida sala de Xelmírez deixou paso a Fonseca apenas seis meses despois da constitución da Cámara, o 30 de xuño de 1982. Alí estiveron sete anos, nunha zona de Compostela onde era fácil estar en contacto coa realidade dos cidadáns. Quizais por iso o cronista de La Voz de Galicia Xosé Ramón Pousa evocara a frialdade dos mármores da India do cuartel reformado do Hórreo, onde os deputados estaban separados dos xornalistas «por un océano de moqueta». Había unha certa morriña polo acolledor pazo de Fonseca, «onde case nos podiamos tocar», lembra Tomás Pérez Vidal. Foi o presidente da Cámara cando se fixo a mudanza e recorda as críticas polo enreixado que rodea ao edificio, que se vía coma unha forma de separar os representantes do pobo do pobo mesmo. Pero xustifica a decisión en que durante o paso dos parlamentarios por Fonseca houbo intentos de entrar na Cámara en varias protestas.
