Ana María, a irmá de 101 anos de Fernández del Riego: «Todo o mundo o quería, os de Citroën unha vez tiveron un problema e chamárono a el»

Para Mao Tze-Tung é un dos poemas que escribiu Ana María Fernández del Riego, irmá pequena de don Paco, no que é, segundo ela, o seu primeiro e útimo libro. A  xesuíta de 101 anos vive hoxe nunha residencia en Granada. Ese poema di así: «Mao Tze-Tung foi o grande caudillo / colosal estratega / que rescatou á China e ao pobo chino / da esmoleira miseria / na súa "noite de pedra"».

­—Vén de publicar o seu primeiro libro de poemas, «Con los pies en el suelo», coas súas vivencias como misioneira, da docencia e da vida. Diría que ten vostede unha novela...

—Non, tanto non. É unha vida normal relixiosa. Unha vida normal, con eses brincos que dá...

­—Pero non viviu vostede en China a persecución dos maoístas? Como sobreviviu a aqueles dous ou tres anos en Pequín?

—Como pode supoñerse, vivindo nun recuncho nunha habitación con cinco irmás. Na habitación da porteira, con moi pouca cousa, sen saír. Fomos as últimas que saímos de Pequín.

­—Como logrou vostede resistir aquela «noite de pedra»?

—Comendo unha cenoria algunhas veces. Outras tiñamos cartos. Os dous últimos anos foron os máis difíciles, porque nos anteriores tiñamos unha moza connosco, unha china á que chamaba a policía de vez en cando para que informase sobre a nosa conduta. Non tiña nada que dicir, dicía que eramos moi boas. E hoxe é filla de Xesús. Entrou aos 69 anos, de novicia. Ela viviu como filla de Xesús moito tempo agochada. Os chinos católicos foron exemplarísimos. O que pasa é que esa xeración xa morreu toda...

­—Non hai relevo?

—Hai xente, pero iso é secreto... De vez en cando, recordo que tiñamos unha porta de reixa para saír; por alí metíannos arroz envolto en periódico para que puidésemos comer. E tiñamos que queimar o xornal para que non o visen. Tiñamos dous policías continuamente con nós. Sabían todo o que faciamos e acabaron por ser amigos nosos.

­—Volvería elixir a mesma vida?

—Si, pero a China de antes é completamente distinta á China de agora.

­—Cre que a xente somos parecida nos distintos lugares do mundo?

—Creo que en sentimentos todos somos iguais. En dores e mesmo fisicamente. Pero os costumes si que son diferentes. Eu teño un sobriño xornalista que me di que quero falar dunha China do ano 47, e estamos no 2023! O chino é extraordinario; cando é, é completamente.

—O seu libro de poemas amosa que don Paco non era o único amante da literatura da casa. Medrou entre libros?

—Si, todos. Tiñas que ver cando chovía en Santiago e estabamos cada un nun recanto, cos pés enriba dun sofá e cun libro... Os Reis Magos sempre traían contos.

­—Os seus pais tamén foron artífices da súa educación cultural de fondo alento.

—Si, e a miña avoíña. Cando entramos na escola pública, con 6 anos, sabiamos todos ler e escribir. Aprendemos na escola de dona Cándida. Tiña un pau pequeno enriba da mesa e cando nos distraiamos tiñamos que poñer todos os dedos xuntos para que nos desen na puntiña. Nunca me pegaron, pero a vara estaba alí para iso [...] Saín de Lourenzá aos 11 anos.

—Como recorda aqueles tempos?

—Os días de Lourenzá foron os máis felices da miña vida. Cunha liberdade impresionante, os pais deixábannos... Iamos ao colexio, e ao saír xogabamos no Cantón con todos os nenos de todos os sitios, de todas as aldeas. Así aprendemos o galego sen falalo, xogando.

—Vostede se recoñece máis como galegueira que como galeguista, non é?

—Si, a min a política non me interesa ou, polo menos, creo que non me interesa. Pero seguro que si que me interesa...

—Volveu a Lourenzá?

—Si, volvín cos de Lozano. Eu ía todos os veráns ata que estalou a guerra. Cando estalou, non volvín máis. Despois, cando regresei de China, pasei uns días cos de Lozano en Vilanova, pero daquela xa era todo distinto.

—Que recordos ten hoxe máis vivos de don Paco, o seu irmán maior?

—Na casa chamabámolo o patriarca. Neses dez primeiros anos, case non coñecín ao meu irmán. Os maiores estudaban internos nos Escolapios e viámonos pouco.

—Chama a atención que fose obreiro a pé de obra día a día da cultura galega e, ao tempo, tan bromista e vital.

—Así era. Tiña moito sentido do humor.

—Como pensa que recibiría el este recoñecemento do Día das Letras, e como o recibe vostede?

—El era moi agradecido. El facía por Galicia o que fose, pero Galicia tamén está facendo moito por el. Quero dar as grazas. Se examina os seus documentos, é o home galego que ten máis premios en vida. Ten unha cantidade impresionante de premios, pero el nunca loitou por recibir ningún. O seu obxectivo era Galicia, a cultura, a lingua. Que a lingua se divulgase e fixese propia.

—Que lle parece que sexa chamado «o Xoán XXIII da Real Academia Galega».

—Ben, pero eu nunca diría iso...

—Foi un home que se atreveu a cambiar o establecido, contra o confort.

—Si. El arriscou moitísimo. Primeiro, a súa vida. Despois, porque tivo que tomar decisións que custan, pero era un home que se levaba ben con todo o mundo. Todo o mundo o quería. Unha vez, os obreiros de Citroën tiveran un problema e chamárono a el. E os obreiros marcharon todos contentos e a empresa tamén. É cousa rara, non?

—Vigo foi decisivo para el?

—Si, primeiro porque Vigo o acolleu cos brazos abertos. E pola liberdade, o desenfado da xente e o mar... O mar satisfacíalle a el moito. O único que lle falta a Vigo é cultura. E que o señor alcalde lle conceda sitio para todos os libros que están aínda en caixóns.

—Cal é o derradeiro recordo del que ten?

—Todo o tempo que estivo enfermo, estiven na súa casa, coa súa muller.

—Hai segredo para chegar aos 101 anos escribindo a vida así, con folgos, con espírito crítico, e en forma de poema?

—Empecei a escribir o poemario coa xubilación. Eu tiña xa 96 anos... Escribín e dixéronme que publicase. Cheguei ata aquí podo dicir que grazas á congregación, á familia. Déronme oportunidades.

—Tampouco foi un camiño de rosas...

—Non, non foi un camiño de rosas, pero foi un camiño de oportunidades. Dios escribe derecho con renglones torcidos. Grazas a isto, vaste enriquecendo, vas medrando, vas facendo cousas.

Francisco Fernández del Riego, o home que levaba Galicia na cabeza, na boca e nos pés

Ana Abelenda

---

---

---