«Os bos libros saen dunha ferida», reveloume en marzo o escritor. Recordamos ao pai de Leo Caldas da man de tres amigos, a editora Ofelia Grande, o poeta Ismael Ramos e a libreira Esther Gómez. Deixa unha obra breve pero infinda, un río de amigos e conversas inéditas
20 may 2022 . Actualizado a las 10:23 h.Unha que namorou de Leo Caldas (non sei se en Monteferro, en Tirán ou na Escola de Artes e Oficios de Vigo) sente que, na semana máis negra das Letras, calquera galego é un Estévez con humor de alpargata, un aragonés fóra de xogo que non acerta a entender.
Sempre nos quedará o Vigo distinguido de Caldas, a silueta das Cíes que enfocou como ninguén este guía turístico criminal, o autor de O último barco (17.500 caracteres vendidos en Galaxia), que non é unha novela negra, é unha lección de vida. Hai que embarcarse neste mar de tramas, neste novelón que podería agardarte toda a vida. A travesía é persoal. É unha deferencia dese mestre tranquilo do noir e a retranca atlánticos que é Domingo Villar (Vigo, 6 de marzo de 1971 - 18 de maio do 2022). Un amor correspondido, o de Domingo e os seus lectores-amigos. E viceversa.
Un día, entrando na derradeira fase da esperadísima terceira entrega de Leo Caldas, chegou Domingo á editorial Siruela cunha máquina de café baixo o brazo. «Si voy a pasar aquí mucho tiempo, más me vale que el café sea bueno», díxolle á súa editora en castelán, Ofelia Grande, que o convenceu de acabar a obra na editorial, traballando como un máis todos os días. Así o fixo Domingo. O último barco (El último barco, na edición traducida polo autor ao castelán en Siruela) foi un regalo que se fixeron mutuamente Domingo e Ofelia. «Cumplimos años el mismo día, el 6 de marzo», comparte con Fugas a editora. «El mejor comentario que puedo hacer sobre Domingo es que era más amigo que autor. Cuando diriges una editorial, tienes una relación con los autores que en algunos casos es solo profesional. Hay otros, como es el caso de Domingo, en que el afecto del amigo supera con creces la relación con el autor. Domingo era alguien con quien iba a comer, pero no para hablar de trabajo. Hemos pasado muy buenos ratos juntos. Tenemos un sentido del humor parecido, un poco especial...», conta Ofelia Grande. Editora e escritor compartiron, xusto antes da pandemia, unha viaxe inesquecible á Feira do Libro de Guadalaxara que reforzou a amizade. Ofelia non faltou na despedida en Vigo.
A conversa con Villar sempre quedaba polo medio, á espera. Como nas súas novelas, o mellor é o camiño, devagar polo que media entre principio e desenlace. A última conversa que eu tiven con el foi ao fío dunha pregunta que lle fixen a conta dunha reflexión de Enrique Redel, editor de Impedimenta, cando me dixo que a literatura nace dunha ferida. Funlle co conto a Domingo. Nacen as mellores obras dunha ferida?, preguntei. «Probablemente —díxome coa súa calma segura de si mesma—. A escrita non sae dunha ferida, pero os bos libros si. Supoño que é iso ao que se refire Enrique. Hai autores que teñen unha pulsión literaria a latir, e hai unha ferida que supón unha fenda insoslaiable na traxectoria que os marca. O fundamental que ten a literatura é a emoción e, se a emoción se transmite, esa emoción máxima que ten perturbado a un autor, esta é a máis sinxela tamén de percibir por parte do lector». Estremece recordalo, escoitalo de novo. Díxomo hai mes e medio como quen dá o parte do tempo. Tamén contoume daquela que sempre empezaba a ler La Voz pola columna de Casares nos bos tempos de Á Marxe. Cando Luis Solano, editor de Libros del Asteroide, lle comentou que quería traducir a un galego ao castelán, Domingo díxolle, segundo el me contou: «Facemos algo con Casares!, e acabou a cousa en Castelao, que tampouco acabou mal...».
«Hablé con él el viernes pasado para pedirle un prólogo. Me dijo: 'Dame hasta el martes, que me voy a Vigo a ver a mi madre'. Y ahí quedó la cosa», revela Ofelia Grande. O que aconteceu non se cre, calquera ten non contas, pero si contos pendentes con el. Pregúntolle á editora pola idea de facer unha obra de teatro de humor negro que tiña Domingo para esta primavera. «Yo la he leído, es muy divertida», comparte. El tiña ata un actor concreto na cabeza...
Domingo Villar, que sumou medio millón de lectores en galego e castelán, non era exactamente Leo Caldas, pero Caldas tiña tamén ese «sorriso seu de medio lado», entre tímido e pícaro, de Villar. A expresión é do poeta Ismael Ramos, que traballaba na editorial Galaxia cando saíu do forno O último barco. «De Domingo... que dicir? É evidente que é un dos grandes escritores do noso tempo, e así o reflicten as tres novelas e os miles e miles de lectores que ten. Era unha persoa excelente en todos os sentidos. Eu nunca pensara que un autor supervendas, tan popular, ía ser así. E resultou ser unha das persoas coas que mellor me levei na época de O último barco. Se tivese que quedar cun recordo, quedaría co seu sorriso de medio lado», di Ismael.
Non, non era Leo. Domingo era máis feliz, pero tamén tiña o seu humor, o gusto polos caldos e os contos ben espumados, un pai adegueiro co que aprendeu a cultivar a vida ao paso das estacións. Coñecer a Domingo en persoa era unha sorte na variable tómbola dos supervendas. Como logrou que o godello de autor do seu noir chegase a encher, a gustar a padais italianos, alemáns, rusos, checos? A receita déunola, como a da crema de limón da súa nai, Rita. O segredo da crema é bater ben os ovos. A de Villar, a proporción do adxectivo: cen por cen auténtico, observador, fiel afeccionado no literario (e no outro) ao xogo bonito no campo dos afectos. Coñecelo en persoa era parecido a estar na compaña paciente e sardónica da súa escrita, pero dáballe ao escritor esa auréola terreal, tan relaxante, da xente boa. Era o único escritor que chamaba para dar as grazas. Algúns escriben. El facía a chamada.
Non collería en Balaídos toda a xente que admiraba o autor que abraiou con Ollos de auga (2006, 51.000 exemplares vendidos) e chegou ao ceo con A praia dos afogados (2009, 47.000), «como creador de Leo Caldas e como descubridor de territorios da costa galega e do humor algo melancólico do noso carácter», achega Esther Gómez, libreira de Moito Conto, na Coruña. «Gústame rememorar momentos de amizade con Domingo, longas conversas, contos completos e incompletos cunha copa de viño ou un mezcal. Era un disfrutón divertido e cariñoso que compartía ilusións facendo sentir, como só o fan os grandes, que a túa opinión é importante», engade a libreira. «Partiu no Último barco con Leo e compañía deixando aquí unha parte da tripulación triste e afortunada a un tempo. Domingo era un home para admirar, como admiramos ao inspector Caldas: leal, paciente, xeneroso e moi intelixente para escribir e para vivir. Pero eu só sinto que era un home para querer. É tanto que o queremos! Os momentos que compartín con él son un tesouro. Hoxe a tristeza ocupa cada espazo pero a Domingo gustaríalle saber que seguimos coas complicidades e as risas. Esa marabilla de invención que é o Caderno dos idiotas do pai de Caldas, e que copiei hai anos, salvoume a miúdo de tropezar dúas veces na mesma pedra», confesa con emoción a libreira.
Non deixo de pensar, caprichos do ego, que tiñamos pendente unha reportaxe sobre os papeis secretos dos escritores, que naceu para min cando, hai tres anos, ensinoume os seus mapas de personaxes, un tesouro. El non debe nada; eu si, escoitar o seu proxecto de Nautilus en Vigo polo miúdo, que comentou co alcalde Abel Caballero, e do que falamos o verán anterior ao pesadelo da pandemia. Falar dese soño facíalle brillar os ollos como a noite das Cies. Algo hai que facer.
A súa praia favorita era a de Melide, en Cabo Home. Concordaba con Cunqueiro en que Santa Mariña de Dozo, en Cambados, é o máis más melancólico camposanto do mundo. «Fillo» de Camilleri, era moi fan dos vellos e de Eloy Tizón («o máis dotado dos autores da miña xeración», mollouse unha vez), e tamén era el un pouco Casares, pero con mochila ao lombo e sen aires de sueco, un Carlos Casares coa fabulación como arma de conquista masiva, un Casares con ganas máis de can que de gato.
O escritor que viviu cos pés flotando sobre a terra, deliberadamente, segue a ser un caso aberto no misterio da mellor literatura.
O escritor tranquilo tiña o ingrediente esencial da receita: xeito.
Domingo e Leo son o noso xeito. O noso sorriso mancado.