—Si, pero coidado! Había que saber que poemas de Galicia infinda non pasaron a censura. Porque nós temos o libro despois da censura. Por exemplo, con Longa noite de pedra, que foi un escándalo un ano antes, eu sei que estarían varios días Celso Emilio e Fernández del Riego seleccionando entre centos de poemas de Celso Emilio. «Este si, este non». O poeta quérelle o seu fillo, á súa criatura literaria, e Del Riego sabía o que podía pasar e o que non... «Non, Celso Emilio, este poema non pasa, querer pasar este poema é com pegar coa cabeza contra a parede», diríalle Del Riego. O texto orixinal (cos poemas que non pasaron a censura) de Galicia infinda debe de estar no arquivo de Galaxia.
—Por que di que algúns «letraferidos galegos» van descubrir este ano un Delgado Gurriarán que aínda non coñecían?
—Porque hai modalidades da súa poesía que non son esperables, como o poeta sociolingüístico. Non había poemas sociolingüísticos dende o 31 en diante, máis que os del. Ridiculiza aos que falan o castrapo e denuncia a actitude desleigada dos que se desentenden do falar patrio. Logo, foi o primeiro galego que fai poesía negra, Rumba, protagonizada por unha bailarina «preta». Hai nel un sentir da sensualidade e o ritmo da poesía afrohispanoamericana, frecuente na època en Cuba, con autores como o poeta Nicolás Guillén.
—El non foi, por dicilo axiña, un Carvalho Calero, non era da opción galaico-lusitana.
—Non, era un poeta que escribe idioma do pais. Tan do país que ás veces utiliza valdeorrismos, formas do galego oriental, que fai o plural en -ois (din pantalois, non pantalóns). Como utiliza a palabra borreiro para referirse aos verdugos, aos falanxistas que mataban os galegos no 36. Indo a Carvalho Calero, moi ao final da súa vida, Delgado Gurriarán estivo en contacto con Valentín Paz-Andrade, que ten unha visión algo lusista da lingua, que sinala que a lingua galega debe achegarse na medida do posible ao portugués. Esta posición de Paz-Andrade é a de Carvalho Calero, pero en Carvalho, digamos, superlativa. Todos eles, Valentín, Carvalho, Delgado Gurriarán, están preocupados pola salvación do galego. Como salvar o galego?
-Como salvar o galego?
-O galego sávase o día que as clases sociais acomodadas, instruídas e cultas falen o galego na súa casa. Poñer á xente un galego como o portugués ou moi próximo ao portugués? Sería a debacle! A xente botaríase a rir. Xa é bastante difícil ver como defendemos o galego na época de Franco ante o castelán para despois ter que defendelo despois ante o portugués. Todos partimos do feito de que hai que salvar o galego, pero por ese lado non se salva... Podería salvarse na escrita, pero falaría a xente ese galego? Non. Se queremos salvar o galego, en primeiro lugar hai que reivindicar que o castelán non debe desaparecer de Galicia. Sempre crin que non tiña sentido propoñer aos galegos unha sociedade que erradicara o castelán para que se implantara o galego.
-Pero mire como estamos agora, o galego perde falantes cada ano. E andamos cun biligüismo que non ten pinta de estar a salvar o galego, ou si?
-É a gran polémica. O blingüismo... imos ver. En Cataluña hai biligüismo, pero en Cataluña neste momento un médico que está casado cunha farmacéutica, que o pai é funcionario e a nai catedrática de Universidade, xantan, poñamos ás dúas da tarde, cos seus fillos en catalán. Isto en que casa galega sucede? Nalgunhas do Bloque e pouco máis! O bilingüismo é útil para o galego se as clases acomodadas e instruídas, o falan como lingua de instalación... Eu son neofalante desde os 9 anos. Eramos dunha aldea do Ribeiro e meu pai era case analfabeto; na casa falábannos en castelán, nun castelán un pouco dramático, pero, como eran bos pais, querían falarnos nunha lingua que fose unha chave para abrir portas, non para pechalas. Despois marchamos para a aldea e aí empeceu eu a falar en galego, aos 9 anos. Para que o galego se salve deben falalo na casa, no xantar, as clases instruídas. Sabe onde está sucedendo isto? No País Vasco. Cando naceu don Miguel de Unamuno, no 1864, o vasco falábase nos territorios rurais, nos caseríos, que foi onde aprendeu o escritor. Vostede vai hoxe a Bilbao e verá polas rúas xente falando vasco. E incluso rapaces que saen dos institutos van polas rúas falando entre eles en vasco. Isto cos rapaces dos nosos institutos non sucede. Aquí, o rapaz que vai a clase de Literatura Galega, e que leva sobresaínte nesa materia, cinco minutos despois da clase está xogando ao baloncesto cos seus amigos en castelán. No País Vasco estase gañando este territorio. Entre outras cousas, porque o conselleiro de Cultura do País Vasco cando di nunha festa «Falade vasco! É o noso idioma», os vascos que escoitan iso saben que ese conselleiro, ou ese director xeral, fala en vasco na súa casa coa súa muller e os seus fillos.
—Como vería Florencio Delgado Gurriarán a situación do galego hoxe?
—Choraría, como chorou na primeira misa en galego, en 1968, á que foi con Fernández del Riego. Daquela, deulle unha aperta ao xesuíta despois desa primeira homilía en galego, lingua das clases desfavorecidas, e díxolle: «Nin nos mellores soños, imaxinaba eu unha cousa como esta». Hoxe, vería que o galego fálase na televisión, no Parlamento, en certas institucións. Liturxicamente. Os deputados que neste momento estarán debatendo un problema económico, o 95 %, falan en castelán á hora de xantar, incluso cos seus fillos que saben galego. Esa dicotomía (ese desaxuste entre a vida cotiá nuha lingua e institucional noutra) non existe no País Vasco. Depende moito da clase política que se recuperen os espazos sociolóxicos, a riqueza, a cultura...
—Se non o galego é só coma unha máscara que poñemos nos actos políticos, culturais, institucionais, unha liturxia baleira.
-Si, unha liturxia, a lingua que se emprega no Día das Letras Galegas para dicir: «Falade galego».
—Para pechar con Delgado Gurriarán, o noso homenaxeado este 17 de maio, el non estaría hoxe exilio, ou si?
—Non, pero non o invitarían a unha tertulia na televisión para falar de se existen ou non as clases sociais.
