O poeta de Córgomo: natureza, lingua e política

Sara Pérez LA VOZ

FUGAS

Florencio bailando a muiñeira, na súa casa de México Arquivo familiar Delgado Gurriarán

A obra de Florencio Delgado Gurriarán é o resultado da vida que lle tocou vivir, marcada polo incuestionable compromiso político e de defensa do galego, e que o mantivo lonxe da casa: de 83 anos que chegou a facer, só viviu 14 en Galicia

16 may 2022 . Actualizado a las 23:09 h.

Sensible, humano, culto, permeable, creativo, enxeñoso, bailarín, alegre, cantareiro e comprometido. Así era Florencio Delgado Gurriarán (Córgomo, Vilamartín de Valdeorras, 1903), a quen nestas Letras se homenaxea e se agradece logo dunha vida enteira dedicada a Galicia e á lingua galega, por e para elas, e dende onde fose: Córgomo, Ourense, Palencia, Valladolid, Madrid, Porto, Bordeos, París, Barcelona, Veracruz, Guadalaxara ou Fair Oaks. Nesta perspectiva, a distancia nunca foi un problema para el. Si que o foi para o Florencio máis persoal, o que sentía e ao que lle pesaba tanto ter que estar, obrigado, lonxe da súa Valdeorras natal.

A vida do de Córgomo configurouse dende as itinerancias que comezaron cando el era un neno. Con tan só 6 anos deixa as súas montañas e vides para marchar a Ourense logo de que o seu pai, que era enxeñeiro agrónomo, tivera que trasladarse por traballo. Esa foi a primeira viaxe que fixo, á que lle seguiron moitas máis, e que, dalgún xeito, foron deixando nel unha sensación de non encaixar no novo entorno, de sentirse diferente aos demais, sobre todo cando era fóra de Galicia. O seu regalo era volver cada verán á casa, a Córgomo, e conectar de novo con todo o que deixara alí, con aquela vida na natureza e onde a lingua que se falaba era a súa, a que aprendera na casa e na que logo escribiu case a totalidade da súa obra.

Porque pensar en Florencio Delgado Gurriarán é pensar na lingua, a de Galicia, que o acompañou dende neno. Por iso lle custou tanto entender que o seu primeiro contacto coas letras na escola tivera que ser noutro idioma, descoñecido totalmente para el, como era o castelán. «Es la tara que nosotros tenemos porque sin rechazar el castellano, desde luego, es un sistema absurdo el empezar en un idioma ajeno aunque sea muy familiar, muy parecido... Pero eso no, ni soñarlo en aquella época», así llo explicaba á historiadora Dolores Pla nunha entrevista que lle fixo na súa casa de Guadalaxara, México, en agosto de 1979. Foi tamén a lingua a canle que o mantivo pegado á terra durante todos o tempo que estivo fóra, pois de 83 anos que chegou a facer, Florencio tan só viviu 14 en Galicia.

Ouh, capitán! O porto está cabo de nós

Diego Ameixeiras

A lingua, a galega, como eixe

O galego que el falaba, no que escribía, era entón froito do seu propio traballo. El dicía que fora autodidacta: «Yo casi fui autodidacta en... en esta cuestión del gallego, porque yo sabía que había más galleguistas que yo, ¿verdad? Cuando empezamos a vivir en Valladolid es cuando más se despertó mi afán por el gallego. Yo soy un poeta gallego». Ademais da referencia que foran para el os clásicos, como Rosalía de Castro, Manuel Curros Enríquez ou Eduardo Pondal, e aos que lera na biblioteca da casa, tamén foi alí onde tivo por primeira vez nas súas mans un exemplar de A Nosa Terra, que serviu de estímulo e lle deu folgos como demostración de que as preocupacións que el tiña, sobre a lingua e Galicia, tamén as compartían máis persoas, e que non estaba só niso. Nun escrito que fixo para un congreso que se celebrou sobre a figura de Castelao, O soño do guieiro, lembranzas de un vello galeguista, o de Córgomo dicía: «Decateime con ledicia de que non estaba só, de que había moitos galegos (inda que non de abondo) que tiñan as miñas mesmas arelas e sentimentos, cando chegou ás miñas mans un exemplar de A Nosa Terra». Nese momento foi cando se decatou de que non era un Robinson do galeguismo.

O avó Florencio con José Miguel Delgado e o seu irmán

Arquivo familiar Delgado Gurriarán

Foi entón na súa lingua nai na que escribiu a meirande parte da súa obra poética, que ten como inicio uns versos que a día de hoxe conserva Ricardo Gurriarán, historiador e gran coñecedor da figura do homenaxeado este ano no Días das Letras, logo de anos e anos de estudo, nun dos cadernos de Florencio, e que titulou como Ao Reiseñor. Era 20 de xaneiro de 1923. Antes xa escribira pezas, pero neste caso emerxe con forza.

Florencio Delgado Gurriarán, como el se autodenominaba, foi un poeta galego: da natureza, lingua e política. Escribía dende Valdeorras e para Valdeorras, e iso déixase ver á perfección na súa primeira escolma, Bebedeira (1934), de 32 poemas nos que traballou dende o ano 1931 e que editou Nós en Santiago de Compostela. Por nome, unha forma bonita de chamarlle á borracheira. Nas súas follas aparecen o viño, os castiñeiros, a lúa, o vento, as flores, as mozas (era moi namoreiro) e, por suposto, Valdeorras.

«Teu cabelo é viño branco, / os teus beizos viño tinto, / os teus ollos augardente... / quixera beberte a bicos!», son uns dos versos que aparecen en Bebedeira e que dan mostra da sensibilidade total do de Córgomo.

Unha primeira visión do Florencio máis intimista, que deixa a un lado esa parte máis combativa da súa produción, e que inclúe nas publicacións que seguirían: Galicia infinda (1964), Cantarenas (1981) e O soño do guieiro (1986). Nesta temática destaca a defensa e loita polo galego, con pezas como Falan castelán, na que mostra unha lingua asoballada completamente por outra ao non considerarse merecente de prestixio; pero tamén de crítica ao réxime que o faría fuxir, deixar a súa casa, e poñer un océano, o Atlántico, mediante, con versos cargados de coraxe como: «Levan a Cristo por fóra, / levan o demo por dentro; / pregan o Santo Rosario / e andan a matar labregos».

A saúde do galego: isto non vai ben

Fernando Salgado

Corrector e tradutor

Dende os inicios, como é o exemplo de Ao Reiseñor, Florencio deulle gran importancia á corrección dos seus textos. Tanta que pasaba veces e máis veces sobre o que escribía, sempre corrixindo erros ou adaptando a lingua. Na publicación de Ricardo Gurriarán sobre o autor, Florencio Delgado Gurriarán. Vida e obra dun poeta valdeorrés, republicano e galeguista, pode observarse esta revisión constante da súa obra, coas variacións en cada un dos versos ao longo do tempo.

Outra das facetas do de Córgomo foi a de tradutor. Polo 25.º aniversario da fundación da Federación das Sociedades Galegas en Bos Aires, celébrase en 1946 un certame literario ao que Florencio se presenta para traducir, versionar, 13 pezas de poetas franceses ao galego. A Brise marine, de Mallarmé, era o Vento mareiro, ou a Pluie, de Rimbaud, a Choiva. A Florencio dábanselle moi ben os idiomas, que dalgún xeito estivo motivado polos traslados obrigados, ademais dos seus intereses persoais: o portugués, o francés e o inglés foron linguas sobre as que pousou os seus sentidos.

O escritor en San Francisco, cun músico da rúa

Arquivo familiar Delgado Gurriarán

Volta á casa, a Galicia

Logo de emigrar en 1938 a México, Florencio puido volver a Córgomo en tres ocasións. Non foi o ideal para el, pois quería que algunha desas viaxes fose a definitiva, pero as circunstancias persoais impedíronllo.

Este foi Florencio Delgado Gurriarán. Como ben subliñou a xornalista de La Voz Margarita Taboada nunha entrevista que lle fixo ao de Córgomo o 3 de setembro de 1978: a súa casa, México; o seu barco, Galicia; o seu faro, Castelao.

E así se describía a el mesmo, e a súa relación coa lingua: «Corría o ano 1920. Mozo de dezasete anos, vivía en Valladolid e pasaba os veráns no meu pobiño natal, Córgomo de Valdeorras. Eu non sabía nada do galeguismo e, agás uns poucos poemas do rexo Curros e os “Airiños, airiños aires” de Rosalía, as miñas leituras de páxinas escritas na nosa lingua eran nulas. Emporiso, e quizais como reacción ao medio en que pasei a millor parte da miña vida, nenez e primeira mocedade, sentíame diferente, distinto das boas xentes».