Arturo Álvarez: «Non me considero nin artesán, nin deseñador, nin artista, senón un creador»

FUGAS

VÍTOR MEJUTO

Tras vender la empresa de lámparas, continúa trabajando en el taller de Vedra junto a su compañera Patricia. Sus piezas, que fabrica con materiales que encuentra en su jardín o en la ferretería más cercana, hablan del ser humano y de la necesidad de comunicación. «O produto que fago eu non é para investimento, é para gozar en vida», afirma.

28 may 2022 . Actualizado a las 05:00 h.

De un día para otro, en lo más álgido de la pandemia, Arturo Álvarez (A Estrada, 1964) y Patricia Martínez (Buenos Aires, 1962) decidieron deshacerse de la empresa de lámparas que habían fundado treinta años antes y que desde un taller de Vedra fabricó miles piezas a mano. Habían conseguido vender sus luminarias en los cinco continentes y obtenido el reconocimiento de la crítica, que situaba a Arturo entre los diseñadores más influyentes del mundo. Pero, en contra de la lógica del mercado, lo que querían precisamente era «decrecer», ser más felices con menos y tener una libertad creativa que ahora se traduce en unas piezas artísticas que siguen girando alrededor de la luz, el ser humano y su necesidad de comunicación. 

En julio del 2020 vende la empresa de lámparas. ¿Aceleró la pandemia ese paso o más bien lo retrasó?

Arturo: Foi unha decisión dunha semana para outra, moi radical. Pero non foi unha decisión de vender, senón de pechar, que era máis complexa porque había que indemnizar a todos. Pero era unha decisión rotunda. Entón houbo dous empregados que quixeron seguir, e nós encantados.

¿Por qué decide hacerlo, teniendo en cuenta que el diseño de lámparas le permitía seguir desarrollando una faceta creativa?

Arturo: Si, pero estaba totalmente limitado en canto ás luminarias. Tes normativas, estás condicionado por todo. Nesta parte máis artística teño toda a liberdade á hora de facer outras cousas totalmente distintas, outros volumes… Son moi dimensional, gústame moito experimentar con composicións.

De hecho, llevaba años haciendo exposiciones e instalaciones, ¿no?

Arturo: De esculturas non, de luminarias. Logo, a partir do 2013 teño un espazo para min e empezo a facer cousas, e a partir do 2014-15 empezan a aparecer exposicións en galerías, museos, dunha forma totalmente natural.

¿El diseño industrial tiene que atender demasiado a la parte comercial? O sea, ¿hasta qué punto el artista se ve mediatizado por el hecho de tener que dar respuesta a una función?

Arturo: Tíñamos un equipo estupendo na parte comercial, onde eu nunca entraba, había reunións pero non tomaba decisións.

Patricia: Pero en la parte de diseño hacíamos reuniones y Arturo siempre estaba condicionado: si ahora hacen falta apliques, si hacen falta pies, a Alemania le gusta el color naranja… Eso sí que era un condicionamiento importante, hasta que llegó un momento en que produjo una saturación.

Arturo: Un dos condicionamentos, un dos puntos importantes, sempre era o máis barato, máis barato... Que non sempre se cumpría, porque as cousas feitas a man teñen que ter un valor de deseño alto, senon non van ter éxito no mercado.

¿Siempre ha sido autodidacta, no tiene referentes o personas que le hayan enseñado/influido?

Arturo: Seguramente que si, pero no inconsciente. Teño unha referencia que non a vivín pero si está aí metida nos xenes, que é a do meu avó: el tiña que facer na casa de carpinteiro, de canteiro, de perruqueiro, de xastre..., absolutamente facía todo porque as condicións económicas non lle permitían outra cousa, tiña nove fillos. Primeiro facía as ferramentas para facer os traballos, antes de facer un moble da casa ou a fiestra tiña que facer o cepillo, iso creo que me vén nos xenes.

Su trabajo con las lámparas me recuerda un poco al de Ingo Maurer: el empleo de materiales nuevos, la proyección de sombras, el peso artístico del producto...

Arturo: É un eloxio enorme, porque Ingo Maurer paréceme o mellor deseñador de luminarias que existe, morreu fai un par de anos.

Patricia: Yo lo que creo que pasó con Ingo Maurer y con Arturo es que rompieron las fronteras entre arte y diseño. Y cuando llevamos las primeras colecciones de arte, la gente se dio cuenta y conectó con eso. Nos decían: Arturo va un paso por delante de los demás, porque rompe esa decisión tan rígida de esto es arte, esto es diseño. Desde el 2016 se mueve entre dos aguas y esto ha conectado con un público más amplio.

Arturo: Bo, eu non me considero nin artesán, nin deseñador, nin artista, senón que me considero un creador. E un creador disto porque só xurdiu isto, pero se xurdise outra cousa, se me aparece unha chaqueta para coser, non me importaría nada…

Ha trabajado con las formas de la naturaleza, el cuerpo humano y ahora otras más abstractas que exploran los límites del ser humano y la comunicacion. ¿Por qué?

Arturo: Nese sentido creo que son ambicioso. Fago unha peza determinada e coa seguinte xa esquecín desa, necesito outros volumes, formas e texturas, necesito saciarme con cousas diferentes. Como calquera ser humano, porque se sempre estamos a dar voltas no mesmo círculo… Aínda que traballo sempre con esta malla estou facendo unha chea de técnicas distintas que eu mesmo quedo sorprendido.

La serie Airexa parece una escultura de Calder con bambú. ¿Cómo surge?

Arturo: É tan sinxelo como alimentarme dos materiais que teño na contorna. E podo traballar así, teño estes materiais, imos ver que podo facer con eles; ou ben teño unha idea e a ver que materiais me poden provocar esta idea. O bambú e as púas son materiais que teño aquí e levo moitos anos colléndoos e facendo cousas con eles. Son probas que vou facendo aos poucos e é cando me xorden eses volumes, esa forma, ese xeito de traballalo que non é nada habitual. Busco cousas e formas que non sexan habituais, pero que sexan familiares, que sexan reconocibles, que non sexa unha cousa demasiado contundente ou abstracta e que a xente non a entenda.

Algunas de sus figuras alargadas recuerdan a Modigliani, Giacometti o Jaume Plensa.

Arturo: Para min é un prototipo de beleza e unhas formas que me seducen. Cando empecei eu creo que non coñecía a Jaume Plensa. Todo o fixen de forma natural, sen planificar absolutamente nada, senón querendo dicir algo que me preocupaba e que me segue preocupando, que é o ser humano, o seu xeito de actuar, de pensar, de ser…

Siempre me ha sorprendido su capacidad para trabajar con diferentes materiales: malla de acero, cordón japonés, el Simetech que usted inventó…

Arturo: Pero vou reducilo. Canto menos material utilice, mellor. E sobre todo material da contorna, natural. É un xeito de ver a vida e o futuro do planeta e do ser humano.

¿La actualidad internacional influye de alguna manera en sus obras o se aísla de ella? Es decir, el efecto que tienen acontecimientos como la pandemia, la crispación política o una guerra como la que hay ahora en Ucrania, ¿se transmite a su trabajo?

Arturo: No meu traballo non. Na parte comercial si, por exemplo estaba a traballar con Rusia, pero esa parte non me importa o máis mínimo. Si que me preocupa o mundo na actualidade, e toda esa situación de crispación. Non se traduce no meu traballo porque non sigo as noticias, decátome das noticias polos amigos, por Patricia, que le La Voz.

Patricia: Pero sí que está influido su trabajo por lo que pasa en la humanidad, porque de hecho todo su trabajo está basado en el ser humano y en los conflictos actuales que está viviendo.

Arturo: Inflúeme negativamente todo o que está a pasar, por iso íllome bastante.

¿Cómo ha afectado la pandemia a las facilidades para exponer? ¿Vuelve a haber eventos, las galerías, museos... han recuperado la afluencia de público?

Arturo: Non influíu negativamente. É verdade que parece que despois da pandemia hai outra vez un bum, pero eu non estou facendo moitas exposicións.

Patricia: No notamos la diferencia, sí llaman de las galerías para hacer trabajos.

Arturo: Agora mesmo temos unha en Aveiro. Chégannos ofertas, por exemplo una de Austria e outra de Marbella, pero é un xeito de comercializar co que non estamos de acordo, porque son galerías que non sei se economicamente non están ben ou que pero primeiro tes que pagar por expor. Fan eventos, desprazan as exposicións a estes eventos e todo pagando. Nós non temos esa necesidade.

¿Y cómo da a conocer sus nuevas obras y proyectos?

Arturo: Soamente por mor de Internet, de momento non estamos a facer absolutamente nada máis.

Patricia: Porque tiene una trayectoria de 25 años que mucha gente conoce.

Arturo: A min estar a facer exposicións non me apetece demasiado. O único cando che chaman, por exemplo, os deseñadores de España. Pero son exposicións que non tes o control do produto na exposición e iso a min xa me molesta, porque traballo coa luz e é un valor importante, o control da luz no espazo, a posta en escena.

Ha expuesto por todo el mundo, sus lámparas están en los cinco continentes... pero sigue aquí, en un taller de Vedra. ¿Nunca se le pasó por la cabeza establecerse en una gran ciudad, como Nueva York, Londres, Berlín, Tokio... donde hay un ambiente artístico y cultural efervescente?

Arturo: É que eu nunca estiven en determinados sectores, nin de artesanía, nin de deseñadores, nin de artistas. Son un pouco ambiguo nese sentido. A min, sacarme de aquí e meterme nunha cidade non se se podería.

Patricia: Cuando estábamos en fase ascendente, en un despegue que era una pasada, llegó un consultor aquí y decía: si te fueras para Londres esto sería… También primamos el tema familiar, por tu comodidad. Y eso que teníamos muchos problemas, porque no teníamos industrias auxiliares, teníamos que comprarlo todo en Valencia o en Barcelona, pero nunca se nos pasó por la cabeza irnos.

¿Cómo es su jornada de trabajo? ¿Es constante, se marca unos horarios, como los escritores que teclean siempre a unas determinadas horas y tienen unos hábitos estrictos porque si no no les viene la inspiración?

Arturo: Traballo desde as 7 ata as 2, e pola tarde teño libre. Si que veño todos os días, porque para min isto non é un traballo, é un pracer.

Mucha gente relaciona el arte con el dinero, pero no tienen nada que ver, ¿no? Aunque muchos artistas, vivos o muertos, muevan cifras mareantes.

Arturo: Si, máis mortos que vivos, seguro. Os artistas, cando morren, a súa obra colle un valor impresionante. Casos como o de Damien Hirst é outro mundo totalmente diferente, esa arte é todo investimento. Son entramados que invisten niso e soben os prezos, compran eles mesmos… Estamos a anos luz diso. A arte é moi especulativo, o comercio da arte non teño nin idea de como funciona. O produto que fago eu non é para investimento, é para gozar en vida. A maioría da arte que ten un valor económico tan alto é unha arte para investir, e eu o que fago é para gozar.

Y el arte y la belleza, ¿van siempre unidos? ¿Puede haber arte en algo sin belleza, o en algo sin armonía?

Arturo: Si que o hai, outra cousa é que me guste. Haino e con valores esaxerados.

¿Y puede haber arte sin mensaje? ¿Cuál es su mensaje, o cada serie de piezas tiene un mensaje diferente?

Arturo: Iso é politicamente incorrecto no mundo da arte. Ter unha idea base paréceme importante. Eu teño unha mensaxe clara e moi evidente e practicamente único. Cando empecei nisto reseteé e pensei, vou facer cousas diferentes, pero que é o que me preocupa a min neste momento e sobre os próximos anos. A miña mensaxe é o ser humano, a deriva que estamos a ter; e a preocupación que me provoca todo iso, o xeito de poder colaborar, que é difícil, porque a arte en definitiva serve para ben pouco, ou polo menos hai artistas que din que non serve para nada. Podes expresar moitas cousas aínda que sexan politicamente incorrectas.

¿Qué tipo de clientes tiene? ¿Trabaja para el retail (hoteles, tiendas, restaurantes...), acepta encargos?

Arturo: Traballamos basicamente para proxectos e os clientes son estudos de arquitectura, estudos de decoración e galerías. Particulares tamén temos. Antes, coas lámpadas, non vendiamos a particulares, sempre a través dun distribuidor. Agora si que vendemos a particulares, é outro mundo porque teñen unhas condicións e os nosos clientes teñen outras. Fago proxectos a medida, a peza que teño alí podo adaptala nun espazo, facela de seis metros de longo, con determinadas pezas… Son variantes do meu traballo ou propostas miñas.

¿Cuánto tiempo pasa desde que tiene una idea hasta que la materializa?

Arturo: Varía. No caso de Airexa levo cunha peza relativamente pequena, o primeiro prototipo que fixen, seis anos; estivo na miña casa, estivo aquí, foi variando e chegou un momento en que me atraía… Vai evolucionar do seguinte xeito: é unha serie de nove unidades, pero cada unha é totalmente distinta a outra e eu adáptome aos espazos e ás mesas ou o que sexa coas medidas. Nalgunhas series adáptome, pero nunca hai dúas pezas iguais.

¿Qué diferencia hay entre hacer una escultura de luz y hacer una lámpara como hacía antes?

Arturo: É moito máis complicado facer unha lámpada. Cando tes que reproducir cen, cincocentas ou mil veces hai que simplificar todos os pasos para que iso sexa viable, para poder construílas sempre do mesmo xeito. É moito máis sinxelo traballar con formas das que vas facer nove unidades como moito ou mesmo unha.

Obviamente, usted es el artista y la marca. Pero en este proyecto estáis juntos Patricia y tú.

Arturo: Como sempre. Foi curiosísimo, cando vendemos a empresa démonos conta: outra vez a empezar de novo.

Patricia: Fue bonito y hasta romántico estar como al principio.

Arturo: Sempre foi doado traballar con Patricia, ademais pensamos do mesmo xeito, nunca quixemos ser millonarios, era buscar o equilibrio, pensamos máis ou menos igual.

Patricia: Ahora esta etapa es tranquilidad, quedamos muy cansados de una estructura grande, estamos felices.

¿Cree que hay una sensibilidad distinta del artista por ser hombre o mujer? ¿O que una mujer puede aportar cosas que un hombre nunca haría, y al revés?

Arturo: Creo que as mulleres teñen máis sensibilidade que os homes. E que poden achegar cousas diferentes, sen ningunha dúbida. E socialmente moitísimo máis. Na parte artística, sen ningunha dúbida, aínda que hai artistas que están totalmente apartadas ou que se descoñece os seus nomes e que son buenísimas. Se estivesen gobernando as mulleres todo fluiría moitísimo mellor.