Ledicia Costas: «A heroína levou por diante moitas vidas, tamén a do meu padriño. Tiña que escribir diso»

O instinto é a súa brúxula e na cociña das súas novelas manda, sobre todo, o corazón, aínda que procura o equilibrio coa cabeza. Ledicia Costas (Vigo, 1979), recoñecida este ano co Premio da Cultura Galega, sufriu e divertiuse escribindo a súa segunda novela para adultos, Golpes de luz. Como fai para ligar a gravidade e o humor? «É que o humor axuda a quitarlle ferro ao drama. Non me atrevo a dicir que escribín unha comedia, pero quería que este libro fose un respiro tras Infamia, que estivese cheo de esperanza», revela a escritora, premio nacional de Literatura Infantil e Xuvenil. 

—Fai unha crónica potente da xeración perdida na Galicia dos 90 por culpa do narcotráfico, pero o relato flúe coma auga. Como fixo?

—Eu quería escribir un libro limpo. Xa me parecía complexo que a novela tivese tres voces, tres voces ademais xeracionalmente distantes. Dediqueime moito tempo a limpar. Iso supuxo renunciar a moitas frases que me gustaban, a un pulso poético que me gusta e tiven que conter. Eliminei moito.

—Un dos seus pais literarios, Agustín Fernández Paz, dicía: «Escribir un libro é como tirar unha pedra á auga».

—Que frase tan bonita a de Agustín, ten que ver cos círculos que fai a pedra na auga e coas capas que ten o libro.

—Non deixa de escribir, nin por vacacións. Linllo nunha entrevista recente en La Voz.

—Si, pero escribo menos do que quixera. Aos libros hai que acompañalos. A actividade nos centros de ensino, todo o que fas para acompañar o libro, resta tempo de escrita. Eu puxen toda a miña vida ao servizo da literatura. Pelexeino, pero vivo da literatura. Síntome afortunada, estou moi satisfeita disto.

—Sempre soubo que era escritora, dende nena?

—Sempre. Cando no cole mandaban facer unha redacción ou un poema todo o mundo protestaba, e para min era o mellor momento do día. Escribir é un xeito de canalizar a miña imaxinación. Cando era pequena era incapaz de prestar atención en clase, e non sabía por que pero a miña cabeza voaba a outros mundos. Non sabía o que me pasaba e no instituto tampouco souberon detectalo. Creo que hoxe sería distinto. Canalicei todo iso a través da literatura.

—A raíña da literatura infantil galega avanza firme na conquista dos adultos.

—Non sei se raíña, pero grazas polo título.

—Non é meu. Púxollo algunha libreira galega...

—Teño moita sorte, teño unhas lectoras extraordinarias! Vino no último Culturgal. 

—Luz é gran heroína do texto, é Thor, é a deusa do martelo. Leva como ela escoitando toda a vida cousas que non quere oír?

—Creo que como todas as persoas!, pero non nos atrevemos a dicilo ata que cumprimos certa idade. Cando eu teña oitenta anos, seguro que digo as mesmas verdades e barbaridades que ela, porque todas as vellas o fan!

—Esas verdades como martelos das avoas son o oposto das parvadas cursis que poñemos no Instagram. A súa novela dispara contra esa irrealidade dos escaparates da Rede, onde todo o mundo se maquilla de frases bonitas.

—As avoas galegas son rotundas e certeiras, teñen a facultade de poñerte no teu sitio. Son o contrapunto ao mundo con filtros e prefabricado de Instagram. No que caemos case todos... 

—Di que lle custa ter os pés na terra, pero está moi pegada á realidade. «Golpes de luz» ten no centro a pandemia da heroína nos 80 e 90 en Galicia, que vostede viu, viviu de preto.

—Eu, como moitos da miña xeración, vin morrer pola droga a persoas queridas, vimos como os mozos ían minguando pola rúa. Na Brea Muiñeira, no barrio onde nacín, había unha casa con ringleiras de mozos que ían a diario mercar a súa dose. Tremendo. Iso marcoume moito.

—Esa ferida non curou nas nais. Pode a literatura resarcir algo ese dano que fixo millonarios a uns cantos?

—Agora que falas delas... Este é un libro sobre as nais, en realidade. Nais como leoas que coidan dos fillos. E é unha novela para dicir que os coidados pesan sobre as mulleres, que despois de coidar os fillos coidan aos pais, despois ou á vez. É un tema aínda tabú, que está sen resolver. Está inoculado, levamos no ADN que iso lles toca ás mulleres. Hai moitas mulleres que sacrifican parte da súa vida, ou que nin sequera teñen vida, porque a súa vida consiste en coidar doutras.

—Esta novela sinala tamén a ausencia dos homes na casa, na crianza, no doméstico e no emocional. Elas sairon forte ao mercado laboral, mais eles, moitos deles, non entraron aínda na casa...

—Cando falo de Madres contra la Droga falo de homes ausentes. Elas unha das cousas que coreaban nas manifestacións era: «¿Dónde estáis, hombres?, ¿hombres, dónde estáis?». Eles poden sentirse ofendidos, pero teñen que reaccionar! Teñen que espabilar, tiveron uns privilexios a costa do sacrificio do outro 50 % da poboación. 

—A novela amosa a fortaleza dos vulnerables: nais soas, avoas, nenos...

—Vaia titular, a fortaleza dos vulnerables. É así. Aos maiores e os nenos tendemos a metelos nunha burbulla e en realidade son o centro das familias. Na literatura para adultos están desaparecidos, eles case non falan nas novelas. E teñen dereito a ter voz, porque son o centro.

—Son os seus libros unha forma de rebelión?

—Unha forma de rebelión e una forma de poñer o foco en cuestións inxustas. É o meu motor para a creación literaria.

—Cambiou moito a escola en 20 ou 30 anos?

—Completamente. Eu admiro a escola actual. Os nenos e nenas de hoxe son uns afortunados. A rede das bibliotecas escolares de Galicia é das mellores da España, e eu visitei moitas. Temos un músculo arredor do libro brutal, só nos falta crésnoslo un pouco...

—Molestoulle o caso da imitación do noso acento en «Masterchef»?

—En absoluto. En serio? É darlle valor ao que non o ten.

—E a expresión da xuíza da «Galicia profunda»?

—Vin que es xuíza falaba desde a ignorancia profunda.

—Hai moito ignorante con cargo.

—Certísimo. Vémolo en moitos políticos.

—En «Golpes de luz» se lle quere a Felipe González, como en moitas casas nos 80. Nese afecto concordaron moitas mulleres, as de varias xeracións.

—Foi un sex-symbol! [risas].

—Tamén o foi Suárez...

—Pero Felipe dábame máis xogo para o humor. 

 —Galicia xa viviu o fin do mundo co poder do narco nos 90, moito antes desta pandemia. Pensa como Marilar Aleixandre, iso de que para as mulleres calquera tempo pasado foi peor?

—Si, penso iso. As mulleres que hoxe temos 40 temos uns dereitos e privilexios que non tiveron as nosas nais e avoas. E atrévome a pensar que en España, ou en Galicia, dentro duns anos, non moitos, haberá unha presidenta. Nunca máis preto estivemos. 

—Non se pode madurar sen abrazar o neno que fomos?

—Si, cen por cen, iso acompáñate toda a vida. Os episodios que viviches na túa infancia e adolescencia vante perseguir para sempre. Madurar é aprender a aceptar todo iso que viviches, comprendelo con dignidade. E iso axuda tamén a entender aos nenos e nenas de hoxe en día.

—Tamén estivo enganchada aos videxogos. E nunca deixou de ler... Una escritora que xoga coa consola!

—É que non temos memoria, ese é o noso problema. Acórdome de cando chegou a Nintendo e chegou Seda, non sabía a que atender. Eu son unha adulta que xoga coa consola. Non vas a estar enchufada dez horas, pero hai libros moi adictivos, que provocan, como os videoxogos, que non os queiras deixar.

—En todas as familias hai que tirar de hemeroteca para descifrar as verdades?

—Si, si que o creo, e iso pode ser moi doloroso. Pero ás veces o é máis non saber, fantasear co que puido pasar.

—Sempre viviu en galego?

—Eu son neofalante, fun educada en castelán. Os primeiros libros que lin en galego foi no instituto. Se non fose por aqueles libros de Agustín Fernández Paz e Fina Casalderrey que me puxeron como lectura en secundaria, non sería galegofalante e escritora en lingua galega. Eu son a proba de que funciona. Os libros teñen capacidade transformadora.

—Galicia non está no ránking das comunidades máis felices, segundo un estudo recente. Será polo tempo ou porque non dicimos que felices somos...

—Somos vítimas dos tópicos. Non agochamos a nosa felicidade nin temos en Galicia tan mal tempo. Todos veñen aquí! A ver se acabamos cos tópicos que hai arredor de nós.

—Un dos seus libros máis queridos foi un agasallo do seu padriño, «Cuentos maravillosos del mundo entero», que está en primeira fila no seu cuarto de traballo na casa. Foi vítima da heroína, contárame. El motiva esta novela?

—Claro, hai un personaxe neste libro que ten moito que ver con el, Xerardo Manoplas. A heroína levou por diante a persoas moi queridas, unha delas foi o meu padriño, que morreu vítima da heroína. Ao seu enterro foron moitos dos seus amigos e xa se vía que estaban deteriorados e foron caendo un a un. O meu pai di que a súa cuadrilla era de case 40 amigos, que ocupaban toda a rúa do Príncipe... Sobreviviron tres. O resto están en nichos nos cemiterios. Nalgún momento da miña vida tiña que escribir sobre iso. E aquí está.

---

---

---