«Un país non é rico por ter diamantes ou petróleo. Un país é rico porque ten educación». Volveuse facer viral estes días o fragmento dunha entrevista televisiva onde o filósofo Antonio Escohotado defende o tesouro da formación coma o ben máis prezado dunha sociedade. Faltoulle dicir, amparado pola forza da razón, que un pozo de sabedoría sempre é máis rendible ca un pozo de petróleo, por moito que a economía nos discuta a comparanza. Os primeiros, entre outras vantaxes, orixinan recursos intelectuais ilimitados e non teñen consecuencias para o medio ambiente. O regreso ás aulas deste inquietante setembro revaloriza o sentido da afirmación: sen educación non somos nada. Que maior riqueza que a cultura e o coñecemento, sempre que o seu acceso sexa en igualdade de condicións para todos, sen excluír a ninguén do seu soño vocacional. E que servizo tan valioso nos ofrecen os mestres cando reparten ese alimento que nos capacita para o sentido cívico. Sen a súa pedagoxía non hai individuos libres nin críticos, dispostos a tomar a dirección contraria, aínda que só sexa polo pracer de camiñar encarando o vento da maioría. Habería que reservar unha partida dos orzamentos para garantir unha vida máis recapacitada e crear un Ministerio de Abstracción Pública, con amplas competencias, para acelerar a locomotora do raciocinio, que leva tempo sen folgos. Porque nunca se inviste abondo en cultura e así pasa o que pasa: que hai que empurrala cos brazos duns cantos valentes con máis vontade que recursos.
«O coñecemento permite un respecto ilimitado polos demais», remata Escohotado a súa brillante intervención. Pero ese respecto polo outro, que é a forma máis elaborada da educación, non sempre se entende na súa verdadeira amplitude. Hai camarotes intelectuais en todos os barcos que se fan pasar por ventilados e luminosos cando son demasiado estreitos, remisos a tomarlle o pulso á vida máis alá dunha visión bastante restrinxida do que se considera como actividade cultural. Se cadra deberiamos reclamar tamén a urxente creación dunha Dirección Xeral de Horizontes para animarnos con algunha reforma e ensanchar conceptos, facendo de paso un pouco de ximnasia coa nosa minguada tolerancia. En demasiadas ocasións, sobrados de autocompracencia e vitimismo, tentamos defender a palabra cultura con aires exquisitos e condescendentes, opoñendo o seu valor crítico ao impacto que teñen na sociedade expresións masivas coma o fútbol, as verbenas ou certos formatos televisivos. A necesaria consideración pola sensibilidade do outro, consubstancial á educación, debería facernos reflexionar con máis profundidade. E preguntarnos, por exemplo, se é preciso denigrar algúns espectáculos para defender un maior apoio á cultura do libro ou ao cine, obrigándonos a reiterar que o gusto polo baile agarrado non é incompatible co amor á literatura rusa. Faise difícil xustificar este fútbol turbocapitalista, tan devastado polo diñeiro e os intereses dunha aristocracia bastante groseira. Pero só hai algo tan pernicioso para o ben común coma non ter educación: ser un clasista.