En tempo de pandemia é inevitable pensar por momentos que o que estamos a vivir é ciencia ficción, aínda que co paso dos meses fomos asumindo unha situación que hai tan só un ano resultaría inverosímil. Con todo, a literatura xa nos fora preparando para iso e son moitos os relatos que utilizaron un virus para amosar o comportamento dunha sociedade en xaque. Títulos tan populares e apegados á situación actual como A peste, de Albert Camus, Ensaio sobre a cegueira, de Jose Saramago, ou A danza da morte (Apocalipse), de Stephen King.
Mais tamén noutras épocas houbo que combater andazos. A Newton o confinamento serviulle para escribir os Principia que revolucionaron a ciencia. Na ficción, os personaxes do Decameron de Boccaccio pecháronse ante o perigo da peste e aproveitaron o encerro para narrar atrevidos contos dos que hoxe, sete séculos despois, seguimos gozando. Outro illamento célebre é dos protagonistas do relato de Poe, A máscara da morte vermella, a causa dunha praga.
Volvendo sobre o presente, cando no mes de marzo perdemos a posibilidade de contacto físico e persoal, a escritora Iolanda Zúñiga irrompía nas redes sociais coa lectura de fragmentos da súa última obra Natura (Galaxia, 2018), premiada como a mellor novela na Gala do Libro Galego 2019. A súa imaxe e a súa voz recreaban escenas que de súpeto aparecían nos medios de comunicación e que só unhas semanas antes nos resultarían disparatadas. Aos vídeos sucedíanos comentarios de abraio por como a escrita se anticipara ao que estabamos a vivir. Dise no libro: «supermercados e grandes almacéns e centros comerciais foron conquistados e saqueados pola veciñanza temerosa da fame. Que baleirou os corredores empachados de saciedade para estibar, ata as despensas das súas vivendas, arroz, pasta, legumes e todos aqueles víveres imperecedoiros». O espolio dos andeis das tendas de alimentación foi unha das primeiras imaxes que nos deixou a covid. O certo é que nesta distopía tamén se fala dun estado de alarma, sintagma agora tan común, aínda que as causas das miles de mortes humanas na ficción non estaban claras no inicio e a comunidade científica debatíase entre unha pandemia ou unha fuga radioactiva.
Zúñiga fainos unha proposta literaria que, máis alá do que pode ter de premonitoria, invita a reflexionar sobre a sociedade actual. Cunha atmosfera abafante polo quecemento global, pero tamén pola implantación dun sistema totalitario onde se perden os dereitos, se neutralizan os afectos, se instala o medo ou se reprenden os desexos. E todo isto contado dende a óptica das mulleres, que son empregadas como corpos reprodutores.
Natura é unha novela desacougante, incómoda, mais tamén pon os esteos da esperanza na ecoloxía e na toma de conciencia como sociedade. Unha rebelión miúda, do día a día, imprescindible.