Mercedes Peón: «Eu persoalmente son moi amable, a miña música non»

Cada palabra é cirurxicamente precisa porque a máis mínima variación trastocaría o denso contido conceptual que alberga o abraiante discurso de Mercedes Peón (Oza dos Ríos, 1967). Un discurso fundamentado durante 25 anos na observación in situ, rumiado despois na excitante tensión que lle xera a soidade do estudo, enriquecido polo seu afán viaxeiro e manifestado finalmente dun xeito vehemente, case ferinte, en cinco discos. A cada cal máis complexo. A cada cal máis intenso, máis comprometido, máis abstracto, máis valente. 

—Di nos dous primeiros versos da canción coa que abre «Déixaas»: «E agora que recollestes / Ai agora que faredes». Para empezar, máis elocuente non se pode ser.

—Pero non serei eu quen sinale que é o que agora hai que facer. O único que eu digo é que se realmente temos algo, como é o caso desa música aprehendida, que é diferente pero que non está dentro dos códigos habituais, que non o analicemos dende os prexuízos. Temos que ter a capacidade de ver que foi o que aconteceu, estudalo e, con todo o amor do mundo, porque é algo que é moi fráxil, moi ecolóxico, moi de microhábitat, ver onde podemos levalo.

—Chegou se cadra o momento no que hai que deixar de mirar tanto cara atrás e situar máis a mirada no futuro?

—Sempre pode o presente. Cando eu ía ás recollidas de campo, aquilo era puro presente. Eran persoas contemporáneas, das que algunha seguen cohabitando con nós. Pero claro, se ti vas cunha idea de que esas persoas non están nunha capa de contemporaneidade vas colocalas dentro dos teus prexuízos. Prexuízos do patriarcado, de xénero, do xudeocristianismo, do capital, do que vale ou do que non vale... Pero non, isto que chegou aos nosos días no son reminiscencias do pasado. É puro presente.

—Que foi o máis importante que aprendeu no seu recoller polas aldeas?

—Eses 25 anos que eu pasei recollendo polas aldeas foron o mellor da miña vida. Foi o máis incrible que me pasou. Aprendéronme a ter hoxe en día unha visión moi singular e bastante sanadora da música e da vida. E canta máis formación teño doutro tipo, máis recoñezo o que tal se me deu alí. O paso do tempo non me está a separar senón que me une máis con aquilo.

—Vostede recolleu toda aquela música pero resituouna no contexto actual. Coas ferramentas, coas sonoridades e coa estética actual.

—Si, claro. Mira, eu o que me considero é unha pandeireteira compositora que utiliza todas as ferramentas que ten ao seu alcance. Esa é a clave de quen son eu e de que é o que fago. É certo que cando eu comezaba había detrás unha investigación e un posicionamento político e emocional, non senso de como levar toda esa enerxía que tiñan as pandeireteiras a unha escena comercial. Esa enerxía e esas composicións existen e son brutais. Son as fontes das que eu bebín. E o que fago agora é recoller a súa esencia e integrala, nunca dunha forma explícita, nunhas composicións das que poden formar parte un baixo eléctrico ou a electrónica. Se o proceso fose ao revés ao mellor podía soar a mentira ou a trampa. Deste xeito, son absolutamente honesta.

—Aínda se atreve a dicir que fai música tradicional?

—Eu non fago música tradicional. Fago música con implicación emocional na tradición. Que é moi distinto. Eu son compositora. As miñas non son músicas xurdidas dunha creación colectiva. Nin perduran no tempo porque foron admitidas, primeiro, e repetidas, despois, por esa colectividade. Eu fago as músicas na casa, métoas nun cedé e lánzoas ao circuíto comercial. 

—Algúns dos seus discos, especialmente «Déixaas» percíbese como unha dicotomía, unha certa tensión entre o industrial e o urbano en contraposición ao tradicional e o rural. Concíbeos así?

—Estamos moi afectos ás dicotomías e as contraposicións. Eu teño unha visión do mundo moito máis poliédrica. De feito, eu o que presento en Déixaas é a convivencia entre mundos posibles que poden ser totalmente diversos, non binarios. Desenvolver isto agora vai ter a súa dificultade (rise). Imos ver. A grande metáfora de Déixaas é a convivencia dun inxente numero de cousas diversas dentro dun artefacto bélico como é un portaavións que estaba en construción en Navantia, en Ferrol, e no que eu recollín e gravei infinidade de campos sonoros: os ruídos que fan os traballadores, os da maquinaria, unha radio que soa de fondo, unha reivindicación feminista que lle escoito a non sei quen… A partir desa sinfonía de sons empezo a crear músicas que non teñen nada que ver coa cuestión bélica. Ou si, porque ao final é a miña presenza no portaavións a que está provocando todo iso. E todo iso convive no disco. Moi desordenadamente, como son eu. Sempre me deixei desordenar para que me aconteceran cousas (volve a rir). Pero en ningún momento busco ese contraste entre o rural e o industrial. Non discuto que ese contraste ao mellor poida aparecer pero eu, dende logo, non estaba instalada nese punto de partida.

—Ten dito que entende a música como un proceso de excitación, tamén cara un mesmo. Advirte demasiada compracencia no que escoita?

—A ver, eu persoalmente son moi amable pero a miña música non. Eu recoñézoo. É máis, eu penso que musicalmente xa dixen todo o que tiña que dicir. O meu cerebriño xa non da para máis. Eu non penso que volva a facer outro disco. É que xa non sei que máis teño que contar. Agora mesmo estou traballando en dúas bandas sonoras para o cine e penso que no futuro, de facer música farei cousas desas. Pero así, abrirme en haraquiri para outro disco penso que xa non. Xa vou polo quinto. Xa queda iso.

—Coido que para a mocidade actual resulta máis sinxelo achegarse ás músicas de raíz que para as xeracións anteriores porque, máis alá das concordancias musicais, hai incluso unha complicidade estética con referentes «cools» como poden ser vostede, Tanxugueiras, Baiuca… Concorda con isto?

—Hai unha cuestión que precede a todo iso, que é que as xeracións actuais non teñen a experiencia corpórea con todas esas músicas. Ter esa experiencia co corpo quere dicir que ti dende pequeno cantaches, bailaches, tocaches a pandeireta e entraches nun transo coa colectividade celebrando esas músicas. Músicas e linguaxes que perduraron centos de anos porque daquela os cativos e as pequerrechiñas podían entrar nas festas orxiásticas de música e baile dos adultos. E dende o momento no que ti estás tocando a pandeireta, bailando e moceando, e todo iso se fai en colectividade e diante de todo mundo, convértese nunha actividade vulgar, que lonxe de connotacións negativas, o que quere dicir é que é do vulgo, do pobo. Se nós tiveramos esa experiencia dende pequenos con estas músicas xa non precisaríamos esa outra conexión cunha estética determinada porque en realidade ti xa tes a experiencia de que acontece con eses ritmos e con esas melodías no teu corpo.

—Non é esa a única experiencia subtraída. No disco tamén fala do galego como unha «lingua subtraída».

—E que o é. En Galicia xa só hai un dez por cento de cativos que falan en galego. Iso é tremendo. Porque a lingua é un poder. E nós temos a responsabilidade de que non nos sexa subtraída, de que non sexa extirpada das nosas vidas. Máis que nada porque é perfecta. E ademais, pensando dende un punto de vista económico, aínda que non sexa o máis bonito de pensar, é o que nos da singularidade respecto ao mundo. Eu non son unha persoa excepcional. Hai músicas e músicos polo mundo cunha calidade apabullante. A min quen me fai excepcional é a singularidade da miña terra.

—Di que «Déixaas» é un achegamento aos movementos feministas que hai en Galicia, pero ao tempo defende a eliminación dos xéneros.

—A cuestión dos xéneros está moi polarizada. Mesmo que esteamos a falar de que non hai só masculino e feminino, senón que hai un terceiro xénero, seguimos a falar de xéneros. Non os estamos eliminando senón que estamos engadindo outro. Eu coincido con Judith Butler en non discernir sexo e xénero. Non hai xénero e xa está. Iso non significa que a categoría muller non exista. Eu reivindico a categoría de muller. Eu son unha muller. Do que me quero saír e do xénero que se me aplica: o feminino. Eu o que quero é deconstruír o arquetipo e a representación do que significa ser muller.

—Hai uns días publicou nas redes o vídeo da súa primeira actuación en Luar, en 1997. Que queda hoxe daquela rapaza?

—Queda a ansia pola procura do transo coa voz e o corpo. E queda o respecto inmenso pola creación colectiva. Nese vídeo vese que nun momento da actuación fago un xesto coa man para que o público non aplauda. Porque a min costoume moitísimo subirme a un escenario, entendido como lugar de exposición persoal ou de virtuosismo. Eu o que quería era amosar aquilo que estaba oculto, que eran as creacións colectivas das aldeas e o inmenso amor e respecto que eu sentía e sinto por aquilo. O importante non era eu senón o que saía de min.

---

---