Coido que unha das preguntas que os escritores respostamos máis irresponsablemente é cando nos piden que citemos, por exemplo, as catro mellores novelas da historia da literatura. É inclible, pero case todos cometemos o erro de responder. E a cousa vén de vello, porque xa o filósofo Arthur Schopenhauer se atreveu a dicir, a mediados do século XIX, que o cuarteto principal estaba formado por O Quixote de Cervantes, Tristram Shandy de Laurence Sterne, Xulia ou a Nova Eloisa de Rousseau e Os anos de aprendizaxe de Wilhelm Meister de Goethe. Coido que un autor de hoxe só incluiría a novela de Cervantes nese grupo principal. Porque cada época impón as leis dos seus gustos.
Durante demasiado tempo tamén eu ousei declarar as miñas novelas preferidas, entre as que figuraban O estranxeiro de Albert Camus, Crime e castigo de Dostoievski, Pedro Páramo de Juan Rulfo e outra, variable, de Steinbeck, Faulkner ou García Márquez. Algo que hoxe me parece un despropósito, porque sopón deixar fóra a Homero, Dante, Cervantes, Sterne, Dickens, Flaubert, Balzac, Proust, Tolstoi, Chejov, Orwell, Huxley, Kafka, Poe, Mann, Conrad, Brontë, Austen, Hammett, Hemingway, Nabokov, Tolkien, Woolf, Onetti, Beckett, Capote, Cortázar, Grass, Cela, Saramago, Torrente Ballester..., por citalos así, a esgalla e sen coidar moito a orde, e engadindo patrióticamente a Galdós, Valle-Inclán, Rosalía de Castro (si, polas súas novelas!), Blanco Amor e os moitos autores que hoxe escriben en galego con talento e ambición.
¿Como citar só a catro de todo o mundo? ¿Como se pode atrever un a silenciar tanto mestre, tanto saber, tanta débeda adquirida?... Cando eu o facía, non pensaba nas cumes literarias que acababa de ignorar ou agochar, eses mestres inesquecibles aos que debemos tanto os escritores e os lectores. Porque un aprende de moitos, e non sempre dos que quere nin o que quere, senón só o que pode. De feito, non hai unha escolla posible porque non toda a aprendizaxe é consciente. As máis sutís influenzas chegan por unha vía insospeitada, inconsciente e nunca doada de descubrir. ¿Canto lle debo eu a Dostoievski? Sempre quixen crer que moito, pero ¿onde está ese «moito» na miña obra? Non o identifico con claridade. Todo está aí detrás, pero non como un pensa ou quere. Está como lle cadra, se lle cadra, e punto.