«En Moeche había moita fame e a mina foi unha axuda para as casas»

Ana F. Cuba MOECHE

MOECHE

JOSE PARDO

Pepe da Mina, de 91 años, dedicó más de dos décadas a extraer cobre, y Gerardo da Ribeira, de 72, solo 36 meses

28 ene 2018 . Actualizado a las 05:00 h.

«Os ingleses xa traballaran alí antes de nacer eu [en 1926], estivo parada e abrírona uns irmáns da Coruña, don Francisco e don Pedro, no 47 ou no 48. Daquela había xente a varrer, eu aprendín á forza, por necesidade», relata José López López, Pepe da Mina, el único trabajador de la explotación de cobre Piquito I, situada en Santa Cruz (Moeche), aún vivo. Empezó de listero, «levando a conta de quen entraba»; pasó un tiempo de entibador, apuntalando las galerías; ejerció de barrenista y era el capataz cuando una bóveda sepultó a Andrés de Benito. «Caeu diante de min, por pouco me colle tamén», recuerda.

El padre de Gerardo Dopico Novo, Gerardo da Ribeira, también trabajó en Piquito I, «e colleu silicose, houbo algún caso máis». Él comenzó en los lavaderos, en San Xurxo, donde se procesaba el mineral. «En tempo dos ingleses levábano en carros de vacas ata Porto do Cabo (Cedeira) e embarcábase alí; na nosa época ía en camión ao porto da Coruña», cuenta. Entró con 15 años. «A mina vella [Piquito I] cerrara, e houbo tres ou catro anos ata que abriu a de Santa Marta [Piquito II]. Nese tempo montouse un teleférico para subir os lodos que se acumularan nas balsas na primeira fase, para poder repasalos. Xa se lles sacara o cobre [con cianuro], pero quedaba o ferro, que se obtiña por flotación, con reactivos [sosa, aceite de pino y xantato]. Todo o mundo sabía que era perigoso», explica. Una de aquellas balsas reventó, «algo parecido ao desastre de Aznalcóllar, en Sevilla, e o río Xuvia quedou morto nun tramo. Aínda hoxe parece que no porto de Ferrol quedan restos de metais pesados». 

Cerca de 200 hombres

Tras año y medio en los lavadero, Gerardo pasó a la mina Santa Marta, otros 18 meses -«estaba a cargo duns compresores para barrenar e ía buscar a dinamita ao polvorín»-, hasta que abandonó la explotación y emigró a Francia. «Traballar na mina era moito máis que duro, non é dicilo, pero en Moeche había moita fame e foi unha axuda para as casas, aínda que os soldos eran cativos [12 pesetas ao día o barrenista e nove, o peón]. ¿Medo? Houbo algún que non botou o día», comenta Pepe, que dedicó más de dos décadas a la extracción de cobre, en las dos minas Piquito y algo también en la de A Barqueira (Cerdido). «Na época de máis actividade chegou a haber cerca de 200 homes, porque se facían tres turnos», estiman.

El filón de A Barqueira era vertical y el de Piquito, de más calidad, horizontal. Gerardo apunta que «Pepe fixo o pozo de ventilación», que ahora se puede ver en las visitas que organiza el Concello. «De abaixo para arriba -indica Pepe-, e ten uns 20 metros. Un día houbo un problema, Graña barrenaba e eu entibaba, explotou, pero quedou todo colgando. Dixen ‘isto está moi perigoso’, e Muras, o encargado, quería que entrásemos para acabar. Termo eu por un lado e ti [Graña] vas quitando terra polo outro. E na primeira embestida caeu unha pedra, sorte que libramos». 

«O mulo tiña que botar contas»

«A mina antiga non tiña nada que ver coa Santa Marta [la que se puede visitar], era moito máis perigosa polo terreo, baixou o nivel da montaña -señala Gerardo-. Tiña doce bocas, unhas comunicábanse a nivel e outras de arriba abaixo». «Ao principio, o mineral sacábase con carretilla e parihuela, carretaba Manuel de Amosa, e eu tamén -narra Pepe-. As galerías unha e cinco eran as principais, alí cargábanse os camións, daban servizo a case todas as demais. Na un había mulos para tirar das vagonetas, ían enganchadas con cadeas, e o freo estaba na última; pero ás veces soltábanse no medio, fallaba o freo, e o mulo tiña que botar contas... Saía fóra e descarrilaba a vagoneta [portaba unha tonelada], botábase para un lado».

Pese a la diferencia de edad, comparten numerosas anécdotas. Tras el cierre, sobre el año 1969, de la última mina subterránea de cobre de Galicia, Pepe trabajó un tiempo en los viejos lavaderos, con otra actividad, abrió pozos artesanos y acabó en la cantera. A Gerardo, que se hizo camionero, le gusta regresar a la explotación: «Eu paseino ben». «Eu non é que tivera medo, respecto si -admite Pepe-. Sorte que nunca me pasou nada, pero cando morreu Andrés de Benito... Había que mirar moito do teito cando se disparaba, primeiro era con mecha e despois xa con detonadores eléctricos».