Ferrol, unha lección maxistral: «A cidade moderna existe grazas á súa natureza privilexiada»

Ferrol, fascinante Ferrol. Ata tal punto que o seu urbanismo estúdase hoxe en día nas facultades. Para coñecer o momento exacto no que se produxo a expansión como cidade, o historiador Guillermo Llorca bríndanos a mellor lección de historia na exposición Ferrol no tempo en Afundación. E parte dun mapa de Dionisio Sánchez Aguilera de 1772 (Ministerio de Defensa) onde xa aparecen os catro barrios: «O medieval Ferrol Vello do que temos documentos de 1089, a aldea de Canido, o obreiro Esteiro para traballadores do Arsenal e estaleiros, e as primeiras mazás da Magdalena para técnicos navais ingleses, escoceses, franceses...»

Circunstancias xeográficas e militares aliáronse para facer de Ferrol a cidade máis poboada de Galicia, con 25.000 habitantes en 1778. Como explica Llorca, «o Ferrol moderno existe grazas á súa natureza, polas condicións privilexiadas da súa natureza». Por este motivo, en 1726 Felipe V elixe a zona «capital marítima do noroeste peninsular e non a Vigo, porque temos unhas condicións xeográficas e estratéxicas excepcionais cunha ría estreita e moi ben defendida». E por iso, en 1800 «os ingleses decidiron invadirnos por Doniños».

Para alzar uns estaleiros e un arsenal coroados como mellores do mundo na época, «fíxose unha colosal obra hidráulica gañada ao mar e pioneira en Europa». Creáronse barrios para acoller á poboación: «Esteiro nace como chabolas e despois toma o trazado racionalista da Ilustración con poboación migrante; A Magdalena acolle a técnicos dos estaleiros, administradores, mandos do exército...». A Magdalena convertirase nun dos barrios máis modernos de Galicia. «Exemplo de deseño urbanístico que aínda se estuda nas universidades, con rúas anchas, alcantarillado, dúas prazas»,cita Llorca.

Aquel emerxente Ferrol, continúa o historiador, «transfórmase nunha praza forte cuns dos arsenais e estaleiros máis importantes de Europa, que entón quería dicir do mundo». Dende o século XVI, a ría custodiábase cos castelos de San Felipe, A Palma e San Martiño; cunha cadea de troncos e cordas para impedir entrada de invasores. «E despois trazaríase un perímetro amurallado para protexer a base militar con portas que abrían á terra e ao mar», di Llorca sobre o mapa. Aparecen as 12 gradas do antigo estaleiro de Esteiro, «onde a principios do XVIII construénse 12 navíos baixo o nome do Apostolado». Tanto as diferenzas entre Esteiro e A Magdalena, como a existencia dunha muralla, marcaron a estratificación social mesmo con «conceptos como fóra de portas».

Noutro mapa de 1639, «non aparecen Esteiro nin A Magdalena, pero si A Graña, Mugardos e as fábricas de pan de Neda creadas pola Coroa para surtir aos barcos con destino a América». Panadeiros de Málaga producían pan de galleta. Outra cartografía de 1735 representa a ría cos tres castelos, A Graña amurallada, as gradas de Esteiro e o rico tráfico marítimo: «Coa flota do rei refuxiada, o descanso de naves perseguidas por piratas».

En 1779 iníciase o declive por problemas da facenda pública, e John Adams (futuro presidente de EEUU) chega á cidade onde ve «homes e mulleres con pelo ata os xeonllos, e dúas tabernas». Xa en 1843, o pastor George Borrow reparte biblias por aquí: «A tristura apoderouse de min». A cidade sempre como unha montaña rusa en torno ao naval.

---

---

---