En neonatos do materno coruñés non tratan só de acadar que a vida, cando nace mínima, siga. Facelo sen a condena de secuelas insuperables é o traballo de cada día dun equipo que comparte o seu labor coas familias. «Os pais non son visitas», di o doutor
14 nov 2020 . Actualizado a las 05:00 h.O retrato que máis lle gusta del é unha caricatura que lle regalaron os amigos. Nela, Jesús Fuentes Carballal (Ames, 1972) aparece vestido de verde quirófano co vehículo que máis o representa: unha incubadora. Ese é o medio de transporte cara a vida que el manexa a diario. Fíxose médico na Universidade de Santiago e pediatra no Chuac da Coruña, onde exerce dende o 2003 cun paréntese no Arquitecto Marcide de Ferrol como médico adxunto na unidade de neonatoloxía do Hospital Teresa Herrera.
-Cando falan do límite da viabilidade en grandes prematuros coma Hugo, a que se refiren?
-Non hai unha liña vermella fixa, depende, pero as 24 semanas de xestación e os 500 gramos son os números estimados polas sociedades científicas. Hugo tiña 23 semanas máis 6 días, é o neno máis inmaturo en idade xestacional que nós atendemos.
-Os problemas nesa situación son todos, non?
-A prematuridade é inmadurez. Todos os problemas nos grandes prematuros veñen porque os seus órganos son inmaturos: o pulmón, o cerebro, os riles. Prematuridade e inmadurez é todo un. Canto menor é a idade xestacional, máis complicado é tratar de que funcionen uns pulmóns que están nunha fase non embrionaria, pero case... Por iso se intenta retrasar o nacemento. Hai que gañar días, porque cada día, non cada semana, dentro do útero é importante. Hugo era un neno cunha inmadurez extrema. Saen adiante nenos destas idades, e o importante é a porcentaxe que sae sen secuelas graves, que é o seu caso. Tivo moita sorte, estatisticamente o risco de falecer pode ser do 50 %, e o de ter secuelas seguramente supera o 20 %. Pouco a pouco van baixando os cocientes, pero informar a unha nai dun fillo de 23-24-25 semanas do que pode pasar… é o cabalo de batalla que hai agora mesmo. Hai un espazo amplo de límite da viabilidade, e os nenos que saen teñen un compoñente individual que descoñecemos. Hai datos que aínda non sabemos medir.
-Respirar é o máis complicado?
-A inmadurez pulmonar é o primeiro problema. Un prematuro menor de 32 semanas é un neno de peso moi baixo, uns 1.500 gramos, e os de menos de 28 semanas son de peso extremadamente baixo, uns 1.000 gramos. Hugo andaba polos 600. É moi difícil que os seus pulmóns fagan o que teñen que facer. Hai que reanimalos dende o paritorio.
-As axudas técnicas teñen avanzado moito.
-Así é. Unha das melloras foron os sistemas de ventilación mecánica, invasivos ou non. Agora a tendencia é a extubar e que estean con sistemas nasais para que se ventilen baseándose na súa propia respiración. Hai 20 anos isto era impensable. Agora imos á ventilación non invasiva o antes posible, porque ter un tubo dentro, por presión e volume, provoca danos e pode dar complicacións, infeccións... A tecnoloxía axuda, hai que pensar que un adulto manexa ao redor de medio litro de aire na respiración, un neno dun quilo move de 4 a 6 mililitros, e os de menos dun quilo, pois menos de 4 mililitros. Os respiradores son moi adaptados, teñen sensores de fluxo, e iso é o que nos permite traballar con nenos cada vez máis inmaturos. Iso e o manexo que ten a enfermaría: están 24 horas a pé de berce para cambiar posicións, aspirar, retirar secrecións, ás veces teñen apneas e hai que ventilar... A enfermería é moi especializada e está sempre aí. Porque o momento en que o neno está crítico e precisa soporte pódese adiar semanas. Ás veces das pasos atrás, pero non te podes estancar, porque se o fas, pode volver á ventilación mecánica, infectarse, ter complicacións. É un pouco como andar en bicicleta, hai que pedalear para non caer.
-Ás veces nin con todos os esforzos.
-Hai nenos que non saen adiante. Dende logo de 23 semanas e 6 días hainos, e de máis idade tamén. Por debaixo de 25 semanas o risco é moi elevado, de complicacións e de falecemento. Cada vez tratamos que sexa menor, pero existe.
-Todo iso compárteno cos pais.
-Cos pais a relación é moi próxima porque son ingresos moi prolongados. Espéranlles por diante con nós todas esas semanas que os nenos tiñan que estar intraútero. Os primeiros días son de moitísimo estrés e angustia para as familias, porque é cando peores noticias pode haber. Pero despois aínda lle quedan semanas de soporte e tamén de gravidade, porque os nenos sempre poden ter complicacións. E hai nais que teñen detrás historias obstétricas moi malas, con abortos de repetición, con fecundacións múltiples… A nosa unidade é unha unidade aberta, é coma un restaurante no que a cociña está á vista. Os pais non son visitas, entran e saen da uci o tempo e as veces que queren. É moi raro que lles digamos aos pais que saian, ao mellor para facer unha técnica. Os pais vennos nas boas, e tamén nas malas, e iso penso que lles dá confianza. Ás veces acábanse facendo verdadeiras amizades.
-En situacións moi críticas, como se sabe cando hai que parar?
-Cando a inmadurez é moi severa, hai zonas do cerebro aínda en formación e existe a posibilidade de sangrados. Esa é unha complicación que nos fai plantexarnos seguir. Entón, falamos coa familia. Chámase agora adecuación do esforzo terapéutico. Calquera decisión que se tome pódese revocar. Un neno que reanimas e segue adiante, se ves que logo ten un problema con secuelas graves irreversibles, pode tomarse outra decisión. Os pais non adoitan oporse, eles mesmos o entenden. Ningún neno vai a un comité bioético. No neno gran inmaturo é moi importante a entrevista perinatal, que os pais saiban a que se enfrontan, que saiban todos os riscos que corren. No límite da viabilidade, os pais teñen moito que dicir no caso de ter que reanimalo ou non.
-Casos coma o de Hugo demostran que é ás veces é posible.
-Anima moito ver que un neno tan pequeniño sae sen grandes complicacións. O seu desenvolvemento por agora é perfecto, necesita seguimento en atención temperá e neonatoloxía, hai que vixiar que o seu desenvolvemento psicomotor se cumpra e se hai problemas, detectalos canto antes posible, porque de nada ou pouco vale diagnosticalos aos 6 anos. Canto máis pequenos, mellor para intentar corrixir ou tratar os problemas na medida que sexa posible.
-Poden aparecer secuelas no futuro?
-Nestes nenos, aínda que agora estean ben, pode ser que se detecte algunha secuela. Por iso é moi importante facer un seguimento do desenvolvemento psicomotriz, do cognitivo, da linguaxe. Toda esa evolución é moi complexa, non temos información de como vai ser nestes nenos, e tampouco da súa motricidade, porque é un cambio enorme: de non poder aguantar a cabeza, non sosterse, nin sentar, a camiñar. E despois haberá que estar pendente da motricidade fina. E tamén hai outras habilidades cada vez máis importantes a vixiar: a psicosocial, a capacidade de socializar, para descartar problemas do espectro autista en nenos que falan ben e que se moven ben, pero que non se relacionan ben, porque parece que hai unha pequena relación coa prematuridade. E logo outro aspecto a ter en conta será o desenvolvemento emocional, a inatención, a hiperactividade. Son cinco pólas que hai que ver e facer seguimento con atención temperá e con profesionais especializados, rehabilitadores, logopedas... Desde hai un tempo, atención temperá evalúa aos nenos e grava os seus movementos e evolucións posturais precisamente para tratar de anticiparse aos problemas e detectalos antes dos seis meses.
-Aféctalles a pandemia ao seu traballo.
-Quizais esteamos notando unha baixada da natalidade agora, pero é difícil ver a tendencia. O hospital cando naceu Hugo estaba en absoluto silencio, non había xente, era moi raro. Ás veces non é negativo que non houbese xente. Había nais con covid, pero polo xeral eran asintomáticas, e todos os nenos foron negativos. Estamos vendo nais que o único que teñen é que estar illadas, e os nenos están con elas porque lle van dar leite materno. Ningunha enfermidade infecciosa afecta ao 100 % da poboación, e nos neonatos a transmisión é mínima. Están aquí coa nai e vanse para a casa coa nai.
