Suso Vaamonde, o cantautor que converteu en música a obra dos mellores poetas de Galicia

Javier Becerra
Javier becerra REDACCIÓN / LA VOZ

CULTURA

Suso Vaamonde, en 1980, camiñando polo paso de peóns que aparece na portada de «Abbey Road» dos Beatles
Suso Vaamonde, en 1980, camiñando polo paso de peóns que aparece na portada de «Abbey Road» dos Beatles

O Álbum de Galicia do Consello da Cultura incorpora ao seu catálogo a figura dun músico fundamental

04 mar 2023 . Actualizado a las 12:05 h.

Cando Suso Vaamonde (Ponte Caldelas, 1950-Vigo, 2000) actuaba o 3 de xuño de 1979 na praza da Ferrería de Pontevedra, nun recital antinuclear, descoñecíao. Ese feito ía truncar a súa vida para sempre. Tamén a lembranza que se ía ter del no imaxinario cultural e colectivo de Galicia. «Marcou a súa carreira e, sobre todo, eclipsou todo o demais. Dende ese momento pasou a ser o artista na cadea e parece que iso era o único que importaba», subliña Fernando Fernández Rego, cuxo texto biográfico se incorporaba esta semana ao Álbum de Galicia do Consello da Cultura Galega. Lóxico, xa que foi o autor de Suso Vaamonde. A canción libre e comprometida dun pobo (Galaxia). «Por iso quixen escribir o libro, porque Suso ten moitas cousas reivindicables que moita xente descoñece», explica.

Naquela actuación engadiu unha estrofa á súa canción Uah!, que dicía: «Cando me falan de España / sempre teño unha disputa / que se España é miña nai / eu son un fillo de puta». Foi denunciado e sentenciado en 1980 a seis anos de prisión por «inxurias á patria con publicidade». El, ante esa situación, optou polo exilio. Non volveu ata 1984, cando pasou 46 días na cárcere de Ourense e recibiu un indulto. «Foi realmente vergoñento que non se lle puxese freo a aquilo e, sobre todo, o calada que permaneceu gran parte da escena tanto cultural como política do seu tempo», comenta Rego.

Antes diso floreceu un artista fundamental na música galega, pasto do esquecemento durante uns anos e moi reivindicado na actualidade. «É algo que vén logo de anos de mirar para outro lado nese sentido —conta Rego—. Son moitos os artistas actuais que se achegaron a Suso e realizaron versións da súa música. Iso é realmente a ter en conta: Skarnio, Tiro na Testa, Fondo Norte, A Ukestra do Medio, Os Amigos dos Músicos, Os Tres Pés, Ezetaerre... Coido que agora hai un compromiso co noso, máis marcado. Xa sexa o idioma, o noso pasado ou a nosa cultura. Antes primaba o anglosaxón e agora semella que os grupos pensan máis en sacar propostas persoais que parten do propio».

Rego relata todo o periplo vital e artístico dun home de forte personalidade e compromiso coa sociedade galega. «Suso representa a canción comprometida a todos os niveis. De feito, coido que con el se perde en certo modo esa figura de cantor comprometido ata as últimas consecuencias —sostén—. Foi o noso Woody Guthrie, o noso Pete Seeger. Alí onde había un expediente de regulación de emprego, onde había unha protesta, onde había oprimidos, estaba Suso Vaamonde, puidesen pagarlle ou non. Os cartos nunca foron un impedimento».

«Tamén temos que falar do Suso comprometido con achegar o idioma aos máis novos», apunta Rego. Nese sentido, hai que destacar que lanzou tres traballos dedicados aos pequenos nuns tempos nos que non era nada habitual. «Os soños na gaiola (1978), Cantarolas para xente miúda (1986) e Rapazas, rapaces e rapazadas (1998) son tres discos a reivindicar», incide o seu biógrafo. Tamén que Vaamonde divulgou aos poetas galegos con moito mimo. «Nese aspecto, foi o seu maior impulsor, como recoñeceron persoeiros como Manuel María ou Celso Emilio Ferreiro».

Cantando a Bernardino Graña

Máis aló do repertorio de seu, Vaamonde destacou precisamente por converter en música o poemario galego. Moitas veces dicía que para que ía compoñer, tendo ao seu alcance os mellores letristas. Iso, sumado á súa facilidade para musicar versos alleos, tivo como resultado algunhas das mellores adaptacións que se fixeron nunca. «Tenas moi boas. A mellor para min, e coido que se trata dunha das mellores cancións da música galega, é Volvín á terra pro perdín o amor, poema de Bernardino Graña. Simplemente brillante. O seu disco dedicado a Celso Emilio Ferreiro, editado en 1980, tamén é realmente importante».

A súa personalidade levouno ao límite en moitas ocasións. Por exemplo, no seu periplo no grupo Voces Ceibes hai moitos claroscuros. «Suso foi sempre unha persoa cun carácter moi marcado que, evidentemente, fixo que chocase con membros de Voces Ceibes como Benedicto —explica Rego—. Pero coido que na súa carreira foi fundamental a pertenza ao colectivo, xa que o axuda a profesionalizar a súa proposta e, por outro lado, a coñecer de primeira man un compromiso político marcado».

Quedou algo diso? Hai algún sucesor hoxe? Rego apunta algúns nomes actuais: «Os Trés Pés, O Leo, Xesús Constenla e Roberto Sobrado están mantendo esa chama». Pero ao tempo sentencia: «O certo é que a súa figura, a do cantor comprometido ata os osos, froito dos anos setenta, perdeuse, como canta Luís Pastor en ¿Qué fue de los cantautores?».