Autor de «a retranca. un intento de clarificación», o escritor sostén que na súa orixe a retranca «tivo unha función defensiva clara: protexerse da curiosidade dos demais»
24 feb 2023 . Actualizado a las 05:00 h.Unha viñeta da serie de Castelao Cousas da vida foi a escollida para ilustrar o ensaio de Félix Caballero (Logroño, 1967) A retranca. Un intento de clarificación (Editorial Galaxia). Trátase dun traballo de investigación sobre as orixes dunha habelencia primitiva cada vez máis rara, na que os nosos devanceiros eran uns auténticos especialistas e que, advirte o autor, adóitase confundir con outros recursos. «Nos debuxos de Castelao hai bastante retranca, pero, sobre todo, moita máis sorna», precisa o escritor. O humorista gráfico e caricaturista Siro López asina o prólogo deste esclarecedor libro que este xoves presentaron no Espazo Lector Nobel da Coruña.
—Asegura que, ben mirada, a retranca non é humor nin ironía, nin moito menos burla.
—Intentei indagar como era a retranca primitiva. Hoxe chámase retranca a calquera falar con segundas intencións, a case todas as formas de ironía en Galicia, mesmo a formas máis ofensivas, como o sarcasmo ou a sátira. É un pouco abusivo.
—Que debemos entender entón por retranca?
—Na súa orixe tivo unha función defensiva clara: protexerse da curiosidade dos demais. O antropólogo Marcial Gondar Portasany definiuna como a habilidade para non dicir o que outros esperan sen que lles pareza mal. É unha evasiva, unha maneira de saír dun conflito sen que un se comprometa. Cando che piden a túa opinión e non queres dala, pero tampouco mentir.
—Require intelixencia.
—Ten un dobre mérito. Semella que estás manifestando a túa opinión, pero non é así. O outro mérito é que deixa ao interlocutor relativamente satisfeito. Non pensa que estean intentando escaparse pola tanxente. É unha forma de paz, a diferenza da sorna.
—Que a diferenza da ironía?
—Coa ironía dis o que pensas, pero de xeito sutil e indirecto. A retranca non é iso. É, precisamente, disimular o que queres agochar, a túa verdadeira opinión.
—Visto así, pode ser unha ferramenta útil en moitos contextos, como o político.
—En certo modo, é unha estratexia de diplomacia. É ben sabido que os galegos sempre foron bos diplomáticos na historia da política. Hai casos coñecidos, e non me estraña. Comprendida así, era unha arma que empregaban.
—O problema é que sería un concepto difícil de traducir.
—Si, aínda que non creo que sexa exclusiva de Galicia, pero si dun tipo de sociedade en retroceso no noso mundo: illada, dispersa e sometida por unha cultura allea. Esa Galicia foi o caldo de cultivo da retranca. Hoxe en día, nas sociedades globais, isto é máis complicado.
—Está en perigo de extinción?
—Os vellos das aldeas aínda a conservan. O problema é que cada vez vive menos xente nas aldeas, e tampouco son como as aldeas de hai cen anos. Nas cidades e nas vilas, onde tende a concentrarse a poboación, perdeuse bastante porque as circunstancias que a orixinaron non se reproducen. Agora hai outros mecanismos para relacionarnos.
—Leva toda unha vida en Galicia, máis de trinta anos, pero non naceu aquí. Abraiouno a retranca galega a primeira vez que a percibiu?
—Vin aquí por traballo e, desde o comezo, pareceume un mecanismo moi intelixente, de moito enxeño. Tamén a ironía. Sempre me chamou a atención a relación dos galegos coa ironía. A maioría son xenuínas, unha maneira de relacionarse lúdica e case cotiá. Logo hai ironías burlescas, que teñen máis que ver coa sorna. E, por último, está a ironía defensiva, que é a que está a perder.