«O que fagan as xeracións novas teñen que idealo elas mesmas», di o pintor, que expón a súa produción entre 2020 e 2023 na Galería Trinta de Santiago
27 feb 2023 . Actualizado a las 05:00 h.—Pintar é un acto instintivo, non é racional como a literatura.
—Ás veces escribir tampouco é moi racional.
José Freixanes (Pontevedra,1953) asente paseniño mentres baixa os chanzos da Galería Trinta e na luz clara da mañá debulla con palabras aquel intre do abrente do século XXI no que un amigo bateu co cadro no que traballaba no seu estudo, Pies desnudos sobre la arena. «Ese cadro que pintas é un poema de Chantal Maillard», repite mirando cara ao chan, como se a lembranza estivera debuxada ao xeito dos kolam que as mulleres da India debuxan logo de varrer a entrada da casa. E recita:
Todos tienen algún objeto precioso que ofrecer:
un cuenco de agua negra en que mirarse,
la piel recién curtida de un leopardo,
un hijo o un potro amado por los vientos.
Pero yo nada tengo salvo
las huellas de mis pies desnudos
en la tierra.
Así, ganduxando coincidencias accidentais como se coseu a robusta colaboración entre Maillard e Freixanes, igual que o pintor rebelica con grecas e puntillas ás súas obras, vaise despregando unha conversa que tece fíos de procedencia diversa, que mestura a Chimamanda Adichie co rupturismo plástico do colectivo Atlántica, a pandemia cos conceptos de feminino e masculino, as Meninas con Siria, o ensino coa provocación, Granada coa India, Buero Vallejo coas mazás, Marín con Cnosos e os textos de Alberto Avendaño cos seus traballos pictóricos.
«Para min o interesante da linguaxe pictórica é a relación non razonada. É como isto»,di mentres ergue a man e acariña no aire un conxunto de pequenos cadros, os que se reproducen no libro que sostén entre as mans, que leva por título Bueno carallo bueno e que zurce, co nobelo que Teseo ben podería ter despregado no Mogor que percorre as súas pinturas, a plasticidade textual de Avendaño coa plástica literaria de Freixanes «en clave de humor e apocalipse».
«Son todos feitos a partir dunha noticia, ou de alguén que te afecta, ou dun pensamento que se te mete». Queda suspendida no aire, entre a súa man e a súa obra, a pregunta impertinente que sempre levamos pendurada da boca a clase obreira do relato: cal é o significado.
A resposta chega sen ter que turrar dela: «Cando o autor ou o artista explica a súa obra, quítalle o misterio». Cando Velázquez revirou todo o protocolo pictórico real nas Meninas, nas que o protagonista é un can e o rei e a raíña quedan agachados no fondo dun reflexo, non tivo necesidade (se cadra nin capacidade) de fulminar porqués. A obra [mestra] simplemente, era.
«Explicar un cadro é o primeiro fracaso do pintor». A arte non hai que entendela, igual que non hai que entender as mazás para saborealas. Un pequeno remendo de Picasso serve para seguir tecendo a narración visual que é a exposición na Galería Trinta, na que Freixanes festona a súa produción entre 2020 e 2023 ata o vindeiro 28 de marzo.
Fitar. O políptico que se desprega no enceto de Fíos abre ollos e pecha preguntas. Nove miradas, de persoas reais (un fillo, unha filla, unha nai de Siria, alumnos, persoas que traballaron con José Freixanes) serven para debruzarse naqueles meses de confinamento, para albiscar de novo o modo de relación único que imperou no mundo: mirarse a través dunha pantalla.
Sofrefiado nas rendas que enmarcan cada par de ollos, aparecen as entreteas doutro discurso silencioso:
—Hai unha muller que me gusta moito o que di, Chimamanda Adichie
—Coñezo. Todos deberiamos ser feministas.
—Exactamente. Asumín o que di que o feminismo non lle corresponde ás mulleres, correspóndelle á humanidade, e empecei a traballar sobre iso: que é ser home, que é ese novo concepto da vida no que hai que traballar.
É nos encaixes que batuxan a súa produción artística onde se esborrallan as fronteiras do xénero, dos mandatos sociais e dos obxectos que se encaixan nun ou noutro sexo. É tamén no cosido, no bordado, en prestixiar os kolam como práctica artística, onde se vai pespuntando o seu arraigo ao pensamento oriental, presente e constante na súa obra.
«Eu fago labor do fogar, mira todo isto cosidiño. Encántame, porque é unha actitude creativa» di mentres pasa o dedo por unha das súas últimas creacións, un cuadríptico que fala do fragmento e no que se mesturan kolam con grecas árabes, como a bágoa, e reminiscencias de Afganistán.
Se cadra, a arte non é cuestión de crear relatos, senón de rachalos. Como a sacralización da producción pictórica. «Se eu morro e todo isto morre comigo, non me importa. Eu non teño ningunha pretensión de permanencia, de sacralización». Crear, facer arte, é igual que facer de xantar, pasar o ferro ou coser un botón. Práctica doméstica.
«É máis, interésame moito a arte compartida». A colaboración con Aldeas Infantiles é, para José Freixanes, un estourido creativo. O profesor de Belas Artes presenta á rapazada de Granada un cadro e con el, un desafío: Seriades quen de facelo? «E fan cousas moito mellores ca estas», explica mentres pasa a man extendida por toda a sala inferior da galería.
É xogar. Darse de conta de que non é unha cousa aburrida. «Iso traspaseino despois a moitas das obras que teño, que están dentro desa idea do xogo». Como Al final del amanecer, unha intervención en Casablanca, ou Voces de basalto negro, en Damasco, nas que o compoñente lúdico foi fundamental no proceso creativo.
—En realidade, isto de pintar, como escribir tamén, é un acto de coller cousas de aquí e de alá, mesturalas e sacar algo novo.
—Que opina do concepto de apropiación cultural?
—O pensamento creativo nace da viaxe de Simbad, de saír aos mundos descoñecidos para incorporar o que cres que paga a pena ao teu mundo. Niso consiste a arte. A arte non existe dende o illamento, existe dende a comunicación.
Intercalación de linguaxes. José Freixanes nomea a Anish Kapoor, un escultor que arrinca da tradición india para crear valéndose do cubo branco occidental, que se pode ver por exemplo en Mil nomes.
A arte non se explica, non é sagrada, non existe dende o illamento. A arte é provocación. Ou a provocación é xénese artística. «No campo da creatividade, a estimulación é fundamental». Malia que ensina en Belas Artes de Granada, Freixanes non vai dar clase. «Vou contribuír cos meus alumnos, que chegan bastante desorientados. Están en cuarto e son artistas. Non deben ter conciencia de alumno».
Cando Freixanes fala dos kolam, fala tamén as alfombras florais de Ponteareas. Ou dos debuxos que se fan nas minas de sal de Cádiz.Na súa materia non hai traballos, hai traballo: o de crear unha linguaxe partindo da propia experencia.
«O que fagan as xeracións novas teñen que idealo elas mesmas»
José Freixanes foi un dos integrantes dun movemento, Atlántica, «con todos os seus defectos e as súas virtudes, necesario», porque agromou cando remataba a ditadura, cando España encaraba a Transición.
«Creo que foi a última cousa que se fixo como grupo», reflexiona o artista. Pero en Galicia hai unha xeración posterior «que constrúe arte moi interesante. E agora igual, hai xente que paga moito a pena».
O que non hai é intercambio. Esa comunicación onde se reproduce a arte, que tamén precisa de relación interxeracional.
—Entón a arte galega vive en gabetas illadas.
—Un alumno ten aquí información do que se fai en Estados Unidos, que non digo que sexa malo, pero non ten información do que fai o seu veciño a dez quilómetros. Esa relación é moi importante para unha cultura, para un país.
—Entón, é hoxe necesaria unha nova acumulación de forzas plásticas? Un novo movemento?
—É difícil planificar esas cosas. Tes boas intencións, eu podería aplaudilas. Pero os tempos veñen como veñen. Hai unha parte de provocación, de provocar intercambios. O que fagan as xeracións novas teñen que idealo elas mesmas.
Remata Freixanes cunha frase da escultura Susana Solano nunha conferencia interxeracional. No coloquio, un dos novos preguntou. Que debemos facer? E Solano dixo: «Eu xa o teño feito. Es ti o que tes que saber o que tes que facer».