Manolo González recupera a obra do realizador, oculta en faiados e armarios
09 mar 2023 . Actualizado a las 10:26 h.As xoias máis importantes do cinema mudo galego durmían o soño dos xustos en faiados e armarios. Ao igual que no resto do mundo, o 90% daquel celuloide pudriu ou foi reconvertido en peites. Pero as escasas pezas que sobreviviron formaron o pequeno Olimpo do noso audiovisual. Nas imaxes aparecen mulleres nas fábricas ou despedidas aos emigrantes. Quen foi o pioneiro dos realizadores? Agora recuperamos o seu nome grazas ao investigador Manolo González, que relata a súa historia no libro Nos días encantados de agosto (Galaxia). Chamábase José Gil (As Neves, Pontevedra 1870-1937), realizou uns 155 traballos cinematográficos pero só se conservaron sete latas: «El foi o primeiro en todo, o primeiro nos documentais, noticiarios e ficción; o primeiro en apostar pola lusofonía para o mercado portugués e en estrear no estranxeiro (en 1912, en La Habana)». En definitiva, segundo Manolo González, «el foi un iconauta».
Como «iconauta» define a «este explorador ou navegador de imaxes, que se adicou ao cine desde 1910 e que sempre estivo moi interesado polas novas tecnoloxías». Por poñer un exemplo, «arreglaba un reloxo pero tamén tocaba varios instrumentos, era un MacGyver». Ata ese 1910 adicouse só á fotografía, como o profesional máis destacado de Vigo: volcado coas industrias e a burguesía, nun estudo rococó con cámaras chegadas de Alemaña. Procedía dunha familia humilde, fillo de labregos «na aldea remota de Rubiós». Feito entón a si mesmo, «lograría ese triunfo social en torno a ese 1910 na rúa do Príncipe».
Tres paixóns
As súas paixóns eran a fotografía, o cinema e a automoción. Como primeiro representante da Ford en Galicia, tiña un auto desta marca no que se desprazaba para inmortalizar aquela época. «Foi o primeiro fotógrafo galego que tiña coche, organizou unha corrida de touros na que os picadores montaban en autos en vez de en cabalos», relata Manolo González, que presentou onte o libro en Ferrol. José Gil decidiu relatar semellante odisea por carta ao propio Henry Ford. A resposta do xigante do motor foi que «quedara marabillado».
Ao longo de 30 anos, o profesor e investigador Manolo González foi recollendo detalles en torno á figura deste pioneiro. O detonante, tal e como conta no prólogo de Nos días encantados de agosto, foi que «cheguei a Ponteareas e descubrín un cine, pregunteille por el a unha señora chamada Maruxa e ela díxome que era de Don Pepe... un home que a invitaba a ver películas que el rodara sobre as súas tres fillas mortas».
A traxedia marcou ao cineasta. As súas tres fillas morreron de tuberculose antes de cumprir os 18 anos: «El educounas con moita liberdade, amaba profundamente a esas rapazas», indica o autor desta biografía. O feito de que Gil non deixase descendencia dificultou as pesquisas de Manolo González, «de 155 filmacións só se atoparon sete». As imaxes do realizador fuxían da Galicia pintoresca: «Todo o que nos chegou rodado dos anos 20 é del, o material continúa sendo rescatado como arquivo para os informativos ou por documentalistas como Margarita Ledo». Entran así no imaxinario colectivo galego, «cos emigrantes, as conserveiras, as vodas da alta sociedade».
A maiores de artista, José Gil era comerciante. E logrou ingresos a través das películas para sociedades americanas. Sempre seguindo as pegadas de Gil, Manolo González viaxou en busca de películas por Arxentina, Venezuela, México, Cuba, Uruguay... «pero non atopei nada deste home». Onde acabou todo ese material? «Fernández del Riego admitiu que nos anos 20 o cinema non se consideraba un soporte cultural, apareceron películas do mudo galego en faiados e armarios».
A materia coa que se construían os soños acabou convertida en peites e pulseiras. «Unha empresa portuguesa chegou nos anos 30 e levouse material cinematográfico do mudo para unha fábrica de peites», indica o investigador.
A súa tráxica figura (morreu pobre e descansa baixo unha tumba sen nome xunto cunha filla) pode recordar a Georges Méliès: «Foi exemplo de resiliencia porque caía e erguíase de novo, a chegada do sonoro deixouno sen enerxías». A partir do 24 de febreiro unha xira por 30 concellos, a cargo de Manolo González e a Deputación de Pontevedra, levará o seu recordo cun bus de época, unha banda de música e un proxector de pelis de Harold Lloyd. Tan creativo era que montou unha radio de galena para que os nenos escoitaran emisoras de Londres e adiviñoulles o futuro: «De maiores veredes os partidos do Celta nas vosas casas».Nos noncus, ocul vit, visque consus? Opimeis es fac fue rehemus senaturena, condis? Catum aude quermanum mortures vitebus, esciis fuiturbit, ut intesum similiu igiliae quam quo publis rei conside mnequastiu conc forunt,