Cristina Pato: «No día do enterro do meu pai souben que quería escribir sobre a nobreza»

Hai moitos anos que Cristina Pato (Ourense, 1980) demostrou que non é só música. É experta en crecer rápido —con 18 anos sacou o seu primeiro disco, Tolemia— e en chegar lonxe —é profesora na Universidade de Nova York—. A recoñecida gaiteira de pelo verde agora cortou a melena para ensinarlle ao mundo unha nova faceta, a de escritora. Despois de cinco anos tendo a súa propia columna en La Voz de Galicia, lánzase á ficción con No día do seu enterro, unha novela moi persoal na que entrelaza feitos e emocións, nunha peza literaria con forma de sonata, ton intimista e doce musicalidade. Presentouna onte na Feira do Libro de Ourense, na que segue sendo a súa casa a pesar da distancia.

—Di que non é autobiográfica, pero ten moito de vostede...

—Está inspirada no meu pai, que morreu de súpeto hai case vinte anos. El vendía polos bares, polo miúdo, e fiaba. Entón no seu enterro atopámonos con moitísima xente deses mundos nos que andaba el, persoas ás que non coñeciamos, pero que nos demostraron lealdade e valor. No día do seu enterro souben que quería escribir unha novela que falase da nobreza e da calidade humana que hai en todos os estratos da sociedade. Por iso que tan certo é que non existe nada na vida real como que existe todo á vez. Ademais, o escenario é o barrio no que me criei, no casco antigo de Ourense, bebe de todas as historias que fun vendo e experimentando durante a miña infancia e adolescencia. Ten personaxes moi diferentes e curiosos. Eu quería facerlles xustiza e mostrar todos os espectros da sociedade ourensá sen caer en ningún estereotipo porque todos os protagonistas deste libro son superviventes, independentemente da realidade da que veñan.

—Como foi documentarse para, dalgún xeito, revivir o seu pai?

—Foi longo e intenso. Durante estes anos intentei ir ás zonas nas que se movía o meu pai, como os barrios ourensáns de Covadonga e Santa Teresita, e a verdade é que foi algo moi bonito poder coñecer esa realidade libre dos prexuízos de todos. Meterme no seu mundo para falar sobre el foi marabilloso.

—E afondar na emigración.

—Por desgraza, eu nunca me interesara na emigración do meu pai, así que tiven que construíla a través dos relatos doutros, como os seus amigos e compañeiros. Para min é tamén un pequeno recordatorio dunha época que agardo que resoe na memoria de moitos, como os galegos que tiveron que saír da súa terra para atopar un futuro.

—O que fixo vostede...

—Máis ou menos, porque eu escollín o meu futuro e decidín cruzar o charco. A eles non lles quedou outra para sobrevivir.

—Pero parece que está cun pé sempre posto aquí.

—Sempre. É curioso porque eu teño a Galicia, á miña familia e aos meus amigos íntimos moi presentes sempre. Pero fíxenme galegofalante no momento en que cheguei a Nova York, hai 18 anos, ata entón falaba castelán. É coma unha linguaxe emocional.

—Canto tardou en escribir a novela e como foi ese proceso?

—Empeceina moitas veces nestes vinte anos e logo volvía para atrás. O que sempre tiñan en común os textos era que arrincaban co enterro e os personaxes que aparecían alí, quedábanse. Non tiña ningunha experiencia en escribir sen saber o final. Funo deixando e recollendo, ata que hai tres anos decidín que tiña que sentarme e facelo antes de facer os corenta. Cheguei tarde porque vou para 42, pero estou contenta co resultado. O punto de inflexión foi a pandemia porque me fixo parar, saír da vida pública e centrarme na rutina diaria de escribir moitas máis horas. Lembro estar lendo Virtudes (e misterios) de Xesús Fraga e quedarme pensando nun momento que fala sobre a idea dos exfuturos de Unamuno. Deime conta de que tiña que decidir e pórme a escribir. Iso fixen e xa non parei ata o final. Aínda que nesta novela axudáronme moitísimo as columnas, estar acostumada a comprimir en 1.700 caracteres con espazos axudoume a saber que quería algo compacto e pequeniño no que se contase moito con poucas palabras, para que cada quen construíse a súa propia historia.

—Despois de recorrer o mundo coa gaita e de asentarse en Nova York coa docencia, decidiu que tocaba escribir unha novela. Sempre tivo algo de escritora ou é que aínda nos quedan moitas facetas de Cristina Pato por descubrir?

—Foi un reto persoal e tamén un proxecto cheo de medos. Eu son lectora empedernida e encántame escribir dende que teño uso de razón, pero a realidade é que de escribir unha columna a unha novela hai un abismo. Tampouco quería a estas alturas meterme en algo que non puidese mostrar o mellor de min, así que direi que este camiño foi complexo. Nos últimos 24 anos fixen moitas cousas, pero tamén porque tiña só 18 cando saquei Tolemia e nese momento todo cambiou de súpeto. Polo camiño atopei referentes en artistas que foron encadeando as súas inquedanzas e gustoume a idea. Podía quedarme coa gaiteira para o resto da miña vida, pero tamén me apetecía facer outras cousas, así que fun movéndome cara a outras disciplinas que me apaixonan.

—A verdade é que a muller que sae na contra de «No día do seu enterro» é moi distinta á gaiteira de pelo verde. Foi un cambio consciente e buscado?

—Penso que foi un proceso interior comigo mesma. Estes dous anos de pandemia afectáronnos a todos de xeito diferente e a min tamén. Cortei o pelo verde si, e ese foi o fin dunha etapa que xa había tempo que tiña claro que remataría. Non me arrepinto do que fun, pero aínda estou aprendendo a ser e agora son esta. Apaixónanme máis outras facetas e quero investigar nelas en vez de subirme aos escenarios. Eu son música e sereino ata que morra, a diferenza está en que esa parte de min é menos pública agora e antes era a ventá que vían todos.

—Música si, pero está escribindo unha nova novela?

—Pode que si, aínda non sei se a publicarei, pero trátase doutra historia que quería contar e a ver se son capaz. Está centrada no barrio no que vivo en Nova York, é unha zona histórica que tivo moita vida. Igual que No día do seu enterro vai do poder da palabra e sobre a nobreza dos invisibles, a nova iría sobre a soidade, que significa estar rodeada de xente e sentirse baleira.

---

---

---