Ana Boullón, académica da RAG: «Todos os topónimos son bonitos»

Pídenme que sexa puntual na entrevista porque a profesora Boullon é unha muller moi atarefada. Así que cumpro co horario e entro nunha interesante conversa sobre os nomes que levamos no corazón: os dos lugares que amamos, os da xente que queremos e os nosos propios. Non pensei que puidese ser algo tan interesante.

—Como se sente agora que é académica de pleno dereito, con cerimonia e discurso?

—É unha honra pertencer a unha institución que leva máis de cen anos pelexando e traballando pola dignidade da lingua de Galicia. Estar na mesma institución que Otero Pedrayo, Castelao e moitísimos outros, para min é unha gran honra.

—Cada vez son máis mulleres.

—Si, é verdade. Trátase de reparar dalgunha maneira unha inxustiza histórica derivada da sociedade patriarcal na que vivimos.

—Vostede é experta en toponimia e antroponimia. Escoita o nome de alguén e xa sabe de onde é?

—É moi fácil saber se unha persoa é galega. Facilísimo, porque nós temos moitos apelidos característicos de Galicia. Eu calculo que un 15 % foron castelanizados, pero aínda temos unha forma moi recoñecible dos nosos apelidos. Hai algúns que están circunscritos a unha zona, outros que proceden dun único topónimo, pero outros veñen dun lugar común: Seixas, Outeiro, Castro...

—Aparte dos nomes das persoas é experta en toponimia. En Galicia todos os lugares teñen nome. É algo propio dos galegos?

—Si. Nós temos unha superabundancia de toponimia derivada das nosas circunstancias sociais, climáticas, xeográficas... Todo ten que ver. Galicia é un país moi fértil e a paisaxe é facilmente identificable. Hasta hai pouco estaba todo cultivado e era necesario dar nomes a aquelas superficies que debían ser identificadas. Por iso cada leira, cada pedra, cada ponte, cada lomba... ten o seu nome. Na toponimia maior temos uns 40.000 topónimos, pero na microtoponimia calcúlase que hai uns dous millóns. Non sei se coñece un proxecto que se chama Galicia nomeada.

—Un pouco.

—Aí é onde se está intentando recoller esa microtoponimia antes de que se perda. Porque con cada vello que morre estase a perder o coñecemento dos lugares que esa persoa tiña na cabeza. É urxente facelo e contamos con poucos recursos. A web está ben, pero fai falla un labor de gabinete para depurar todos eses datos. Agora mesmo so hai tres persoas traballando en Galicia nomeada e facendo á vez outras cousas.

—Hai topónimos incribles.

—Si. Gonzalo Navaza ten unha anécdota moi boa. Atopou un sitio que se chamaba Onde morreu Martiño e preguntou na taberna. Alí dixéronlle que foi por un que morreu na Guerra Civil. E mirando despois unha documentación medieval no mosteiro de Celanova atopou na mesma zona unha referencia en latín ao sitio co mesmo nome. É dicir, que no ano 1000 xa se chamaba así. A xente vai reinterpretando a motivación dos nomes.

—Ten un topónimo favorito?

—Ha, ha. Supoño que os topónimos favoritos son os da nosa infancia. Pero todos os topónimos son bonitos. De feito, en Galicia ocorreu unha cousa singular. Desde finais do século pasado, cando decaeu a prohibición de poñer nomes en galego puxéronse en Galicia moitos nomes procedentes da toponimia. Creo que de España é o lugar onde pasa isto con máis frecuencia. Pense en Iria, Navia...

—E por que pensa que se poñen tantos nomes vascos?

—O éxito dos nomes vascos en todo o territorio español débese á sonoridade que teñen, á súa configuración fonética que nos resulta moi atractiva.

—E cando escoita a un pai berrar Jonathan ou Brian...

—Non se pode xulgar iso. Se lle poñen un nome inglés é porque consideran que é o máis bonito para os seus fillos.

—O significado do meu apelido está claro, pero en Feijoo?

—Hai un estudo, tamén de Gonzalo Navaza, sobre ese apelido. Feixoo vén do latín facerolus, que significaba faba pequena, fabiña. O enigma non é a orixe etimolóxica. O enigma é por que se lle pon a un home ese alcume. Aquí pódense facer hipóteses. A de Navaza é que é unha metáfora da forma da faba cunha cabeza calva, ou sexa, un alcume que se lle poñía aos calvos.

—E Boullón?

—Boullón é un topónimo, vén de San Miguel de Boullón, que está no concello de Brión. Etimoloxicamente, non se sabe ben. Pode ter que ver co verbo latino bullire, porque tamén existe unha expresión que é ferver a boullóns, pero non se sabe moi ben. Hai moitos misterios etimolóxicos.

—Celta ou Dépor?

—Non son nada futboleira, aínda que na miña casa somos máis do Celta.

—Elixa catro palabras que a definan.

—Ai, por favor! [longa negociación para que exprese dous ideas]. Teño moita capacidade de traballo e sentido do humor, que é moi importante para vivir.

—Dígame catro para Galicia.

—Pobo, terra, mar e lingua.

—A que dedica o ocio?

—A andar polo monte, ler, ver series e películas, falar...

—Algo que lle resulte repugnante.

—O desprezo á nosa toponimia.

—O lugar onde é feliz.

—Na miña casa.

—Unha canción.

—A adecuada para hoxe [onte] é unha de Pablo Milanés: Yo pisaré las calles nuevamente.

—O máis importante na vida?

—Estar a gusto cun mesmo e querer aos que nos queren.

---

---

---