Diego Estebo ilustra os contos de Manuel Rivas, publicados hai 25 anos
27 dic 2020 . Actualizado a las 05:00 h.A primeira cereixa do verán, esa coa que soña Tino, o narrador e protagonista de Que me queres, amor?, non perdeu a súa frescura. Segue dando a benvida lectora a quen se achegue aos contos do libro homónimo de Manuel Rivas (A Coruña, 1957), relatos que levan xa 25 anos «andando ás ceibas», en expresión do seu autor, que volveu a eles «con curiosidade, coma se observase uns animais salvaxes». Obra senlleira na súa traxectoria —foi Premio Nacional de Narrativa en 1996—, inicia agora unha nova andaina na colección de libros ilustrados de Galaxia, incorporando as creacións gráficas de Diego Estebo (Barcelona, 1982).
A singular estética de Estebo, visible tamén en traballos anteriores como a edición ilustrada de A esmorga, débese á súa mestura de colaxes analóxicas con traballo dixital, que desta vez reflicten o «amplo abano de sentimentos, rico en matices» dos relatos. Igual que para Rivas esta versión supuxo un «reencontro e unha redescuberta», tamén para o ilustrador foi unha relectura enriquecedora. Igual que o propio escritor explica que deu nas súas páxinas unha ollada renovada -«coma se te atopases cunha persoa á que coñeces despois de moitos anos» e agroma o familiar pero tamén aspectos inéditos-, tamén Estebo achou cuestións que lle pasaran inadvertidas cando coñeceu o libro hai moito tempo. «Atopei moi interesante ver como moitas das historias están enmarcadas no contexto do momento, a comezos dos 90, xusto despois da caída da URSS e antes do comezo do liberalismo máis salvaxe. Hai varias pinceladas ao longo do libro que nos falan disto: a falta de traballo, debuxos animados violentos, pantallas cada vez máis presentes, a mercantilización imperante... O comezo de moitas cousas que agora están totalmente normalizadas». Un contexto que tamén remite a unha dimensión máis sentimental, fundamental no libro: «Outro aspecto que penso que ten moita importancia, e que coido que está relacionado con todo o anterior pero que tamén é moi característico do carácter galego, é a incomunicación, a incapacidade dos personaxes para expresar seus desexos e inquietudes. Parellas, pais e fillos que non falan realmente entre eles, que non se abren», reflexiona Estebo.
No libro, o ilustrador incorporou algúns elementos visuais -a do gran mestre pictórico en A leiteira de Vermeer- pero refugou outros, como a adaptación cinematográfica A lingua das bolboretas: «Tiña moi claro que non quería basearme na película. o libro ten que funcionar de xeito independente, son medios distintos en espazos distintos».
Eses códigos visuais levan a Estebo a complementar os relatos de Rivas, como xa fixera en A Esmorga, con propostas que se achegan á abstracción, unha faceta que cultiva baixo outro nome, Tebo. «Nesta ocasión o fixen de forma menos agresiva, empregando carboncillo en troques de acrílico para obter un resultado un chisco máis delicado. E en ambos os casos buscaba o mesmo: por unha banda a abstracción lévanos irremediablemente a un terreo poético, case espiritual, no que deixas unha porta aberta de xeito que quen le conecta cos seus propios sentimentos, en lugar de darlle todo atado. Dende o punto de vista gráfico, é unha forma de dar unidade a todo o libro, con estas manchas e texturas que sobrevoan toda a narración», explica Estebo.
O resultado, para Rivas, dálle unha «nova vida» aos relatos de Que me queres, amor?, ou, por empregar un termo que entronca co resto da súa obra, «unha re-existencia».
«Zona a defender», propostas lúcidas de actuación sen renunciar ao humor
Manuel Rivas tamén vén de publicar Zona a defender (Xerais, Alfaguara), un volume dacabalo entre o xornalismo e o ensaio que toma o seu título dunha denominación que se estendeu en Francia para «definir os espazos que non deberían ser profanados por megaproxectos urbanísticos ou por intervencións de alta violencia catastral». Co subtítulo A esperanza indócil, Rivas identifica esas zonas a defender, xeográficas e tamén espirituais, e aplícase na súa defensa con lucidez e argumentos, mais sen renunciar ao humor. O capítulo inicial, Manifesto Mayday, é unha proposta de actuación que emprega na súa escrita un dos puntos que enumera: «liberar a linguaxe do conformismo».
Ecoloxismo, feminismo, solidariedade, tamén imaxinación e creación son as coordenadas de Zona a defender, que sempre se apoia sobre a literatura, mesmo a poesía: de Hrabal a Walter Benjamin, de Ursula K. Le Guin a Thoreau, de Rulfo a Manoel Antonio; deste último cítanse uns versos prescientes da crise natural e o quecemento global: «Roubáronnos o sol, roubáronnos o vento. O cadáver do mar fixo do barco un cadaleito». Os problemas que causa a néboa na A-8 ao seu paso por Mondoñedo tamén merecen unha reflexión que mesturan ecoloxía e sabedoría popular.
«Gromos de re-existencia»
A literatura e o humor -«Defendo a total prohibición na posesión de armas, cunha única excepción: a risa»- matizan un discurso que malia a gravidade das cuestións que aborda trata de non caer «no apocalíptico, que é o estado natural hoxe», sostén Rivas. Con ironía, sitúase no «precolapso», xa que non se ve como un «colapsonauta». Son, polo contrario, «gromos de re-existencia», na procura dos «camiños que se poden ir abrindo na incerteza».