A última palabra do círculo solar das nosas letras, Luz Pozo, vénme pola voz do seu fillo Gonzalo. E o primeiro que penso é «Nada remata, todo se transforma», como me dixo Luz na súa casa máis dunha vez, en liña cuns versos da Rosa tántrica. Hai unhas semanas que non falaba con ela, pero non a deixaba de ver na súa Memoria solar, antoloxía que todo poeta debería ler, no libro sen tempo Deter o día cunha flor, nese Códice Calixtino que me deixou prendido no pelo un verso hai uns 20 anos que non esquecerei: «Axiña pasa o tempo da total transparencia». Iso revelou a transparente e misteriosa Luz, única, que hai un mes me chamou por teléfono ben cedo para dicir: «Non sei se te volverei ver». Non recordo ben a primeira vez que a lin, pero si que a coñecín grazas ao escritor Xulio López Valcárcel. E como me impactou a primeira vez que a vin, a aura, a harmonía da Luz literaria coa persoal, o encaixe entre figura, intelecto e temperamento, o equilibrio entre a gravidade e o humor. «As persoas alegres son as máis tristes», era outra cousa que dicía, apreixando o existencial no cotián, cando eu lle ía dar a tarde, no seu primeiro piso celestial, onde atopabas sempre un caos sereno, feliz, auténtico, sensual, de libros dialogantes, fotos da familia, e case sempre tamén xamón e pan e olivas negras. Que vivise en Los Rosales non podía ser casual. Rosa, flor de loto ou algodón, orquídea, un xardín botánico medraba sempre con ela na conversación. «Cando Luz entraba en clase entraba en clase a primavera!», contoume Manuel Rivas, sobre os movidos setenta no instituto de Monelos, cando Luz Pozo lle cantaxiou coma a tantos outros a paixón polo Ulises. No último ano, Luz, a muller sol, soñaba con anxos e pegasos, xa non con delfíns. Non deixou nunca de escoitar (con dificultade... o novo audífono non ía ben), de mirar, de ler nin de escribir. De crer no paraíso na terra. Agarda a visita no Pazo de Tor, xa da man da súa adorada nai. «Meu fillo chámame 'nai predilecta'...», díxome a última vez que merendei con ela, este febreiro. Esa tarde que parecía de verán, Luz faloume do seu Viveiro, de Eduardo Moreiras, das regueifas que cos versos de Rosalía facían na casa familiar o seu pai e a súa nai, cando ela era nena pirucho, bule-bule, que cortaba as mangas das chaquetas mariñeiras para voar. Tamén do seu irmán Gonzalo, autodidacta e marxista, da súa prematura morte no fronte, unha ferida que, penso, xamais cicatrizou.
Era un pouco Cáncer e un pouco Leo, dicía. Do horóscopo tiña tamén o humor de falar a raíña natural da elevación.
Luz Pozo era moi Garza. Sempre tiña na boca paxaros, palabras de luz sobre Jung, Borges e Zweig, sobre Matute, palabras bico para Vítor Freixanes, Pepe Cáccamo ou Manuel Rivas, tamén para María Novo. «Como que non a coñeces?», rifoume unha vez. Ata era poética na forma de rifar. E ría, sorría case sempre, tamén fronte á dor, como unha forma de suavizar o seu ton de voz tan grave. Ela era, é, lixeira. Coma unha pluma.
De nena gustáballe durmir, por medo a escuridade, coa porta pechada, «pasada con chave». De grande, medo nunca pareceu ter. A súa porta estaba sempre aberta para todos. Déixena así. Deixen a porta aberta ao saber do amor. E a Luz acendida.
