«Non hai espellos nos manicomios», a volta dunha viaxe alén da loucura

«Coñezo que significa / pasar as noites en branco / á espera de que amañeza / un insomnio inda máis largo. / Coñezo que significa / o esforzo de ir ata o baño,

aclarar cada mañá / o cabelo enxaboado, / na parede sen espellos / ver o rostro sen miralo. /Coñezo que significa / un tempo petrificado, / sufrir o paso das horas / cando non cambian de paso». É un dos poemas de Antonio Tizón (Aranga, 1960), protagonista de Non hai espellos nos manicomios. «Trátase dun proxecto que naceu e medrou sempre cunha dobre finalidade artística e social, pois é un traballo eminentemente creativo onde se mesturan disciplinas relacionadas coa poesía, o vídeo, a pintura, a fotografía e a música pero cunha temática catalizadora: a enfermidade mental», explica este xornalista e escritor que estivo ingresado nun manicomio.

A súa parella, Mari Quinteiro, lembra que foi na Semana Santa de 1982 cando Tizón «falaba cousas absurdas, incoherentes, non lle entendía nada. Pasaba o día diante do espello e falaba de Zaratustra de Nietzsche». Licenciado en Ciencias da Información pola Complutense de Madrid, Tizón estaba no cuarto curso cando sufriu este proceso.

«Perdín contacto coa realidade. Deixei de recoñecerme no espello. Despois de 34 meses saín do pozo negro, a loucura foise como veu, sen lóxica ningunha», conta o escritor no documental que forma parte deste proxecto. Está dirixido por Aser Álvarez, de Arraianos Producións, con banda sonora orixinal de Miro Casabella, e trata «a enfermidade mental dende outro punto de vista», di o realizador. En lugares nos que se move a diario, Tizón vai narrando «a biografía dunha superación», que é o título do poemario que acompaña este traballo. Esa saída adiante, «que non curación», está «pragada de caídas, recaídas e superación, a última durante este mesmo proxecto», conta o autor de novelas como A antesala luminosa e Un home estraño, publicadas en Xerais.

Narrativa que dá luz a doenza

Manuel Bragado, que foi o seu editor, testemuña: «A característica da obra de Antonio Tizón é que constitúe unha aposta única e singular na narrativa galega de xénero utilizada cunha intención inequivocamente social e política para visibilizar a doenza mental na sociedade. Pero tamén con un carácter mesmo terapéutico, de educación cívica e social, na medida na que todas as súas obras focalizan o interese arredor deste tema que, ata este momento, non fora abordado na narrativa galega e, probablemente, fora ocultado ou agochado na propia sociedade».

Ademais de apuntar que aínda está sen descubrir a poética de Tizón, Bragado cualifícao de narrador valente por «amosar a súa propia experiencia. Os textos están nesa liña tan rabiosamente actual e moderna da autoficción, unha novidade da segunda década do século XXI».

Á saída do manicomio, acabou a carreira [o quinto curso foi o das mellores notas] e traballou durante máis de vinte anos como xornalista e tamén de profesor de diversas materias nas escolas de arte e deseño de Ourense, Santiago e A Coruña. Foi ata que lle deron a incapacidade permanente por un trastorno bipolar. A psiquiatra Concepción Balbas explica que Tizón é o seu paciente e «sempre tivo conciencia da súa enfermidade». Ela salienta os «períodos expansivos nos que lle aumentou moito o fenómeno creativo, de escribir, de traballar, de estar moi ben».

Ese estado de euforia do trastorno bipolar é cantado por Miro Casabella, cunha letra que logo vai recitando Tizón: «Euforia, maldita euforia, que comeza como acaba. Pensas que es un súper home que lideras a manada e logo veste soliño na calamidade humana, na indefensa absoluta, a total desesperanza. Euforia, maldita euforia, que te leva e que te arrastra, dende o ceo ata o inferno, todo na mesma xornada...».

O seu amigo Benito conta como «Antonio sobreviviu a unha viaxe alén da cordura. Regresou non sen feridas. Quen experimenta a mordida da loucura, a loucura lévase parte del».