Pilar Pallarés: «Ter casa propia resume os soños das clases populares dunha vida mellor»
CULTURA
A autora obtén o Premio Nacional de Poesía cun libro sobre a destrución da vivenda familiar pola ampliación do aeroporto de Alvedro
27 ago 2020 . Actualizado a las 16:03 h.En decembro do 2011 as obras de ampliación do aeroporto de Alvedro derrubaron a casa que construíra o pai de Pilar Pallarés (Culleredo, 1957). Foi entón cando escribiu os tres poemas que marcaron o inicio de Tempo fósil (Chan da Pólvora), o libro polo que foi distinguida este xoves co Premio Nacional de Poesía que convoca o Ministerio de Cultura. Porén, ao cabo o poemario deuse ao prelo pola insistencia do editor, Antón Lopo, que tamén foi o primeiro en darlle a nova do galardón a Pallarés. «Aqueles poemas ficaron aí, logo seguín escribindo pouco a pouco o libro, pero seguramente nunca o tería publicado, porque tocaba algo que me doe moito, e logo porque tamén é unha poesía moi espida, sentíame moi insegura; nunca tiven tanta inseguridade cun libro», revela a autora.
-«Tempo fósil» semella conter no título unha desas aparentes contradicións que consegue a poesía, pero que ás veces tamén traen máis verdade.
-Penso que en realidade non o é só a poesía, a vida é contradición. A imaxe do título apareceu nun poema, desa maneira en que ás veces aparecen as cousas en poesía, cando a razón non está demasiado presente e se liberan outras cousas. Pensei que condensaba o que o libro quería ser e practicamente está en toda a miña poesía. A min o tempo é algo que me obsesiona, na vida persoal e cando escribo. En Livro das devoracións estaba moi presente a reflexión sobre os procesos de destrución, de rexeneración, o carácter cíclico e circular que moitas veces ten o tempo, a capacidade da natureza e dos outros seres vivos de destruírse e rexenerarse. E agora abro paréntese para indicar que os seres humanos estamos conseguindo que a natureza tamén perda esa capacidade. Este libro ten moito que ver coa reflexión sobre a perda e a posibilidade de perpetuación, de que algo fique dalgunha maneira, aínda que sexa nun estado case mineral.
-O libro nace da destrución da casa familiar polo aeroporto...
-Non voltei realmente a Culleredo. Cústame moitísimo ver o lugar completamente destruído. Coa construción inicial do aeroporto ficaron sepultadas as mellores terras de labor de Culleredo, entre outras as dos meus avós. O libro parte da destrución dunha casa e doutras 70 dun lugar, dunha parroquia, dun val, pola última ampliación do aeroporto. A construción dunha casa que cando se fixo estaba condenada de antemán, porque o aeroporto xa estaba aí, e cada vez máis próximo. É unha casa que en realidade foi sobre todo para os nenos un lugar de exilio. Abandonamos o lugar onde nacín, que tamén está condenado á desaparición, e fomos para unha casa nun val, nun lugar solitario, onde non había nada. Sempre houbo unha relación de amor/odio. Se a destrución importa tanto é porque esa casa foi construída coas súas mans polo meu pai coa colaboración dunha pequena familia. Porque unha casa resume os soños das clases populares e de tantísimas persoas agora mesmo no planeta: ter casa propia. É como se todos os soños de dúas persoas de orixe popular que queren acceder a unha vida mellor non importasen absolutamente nada. Ninguén lembra que o aeroporto de Alvedro se construíu nun lugar imposíbel porque Franco veraneaba na Coruña, no pazo de Meirás. Eu si que lembro moito, mesmo a inauguración. Tiña catro ou cinco anos, estaba operada, e lembro como durante un tempo unha das diversións da xente de Culleredo era ir ver despegar, ou despeghar, como se dicía en ocasións, con hipercorrección da gheada, os avións ao campo, como se lle chamaba.
-Glenn Albrecht acuñou o termo «solastalxia» para referirse ao desacougo ou dor de ver a destrución dun lugar co que se manteñen vínculos emocionais e non poder facer nada por impedilo.
-Máis que coa casa, tiña máis vínculo emocional coas dúas escolas. A miña e mais a de nenos. O edificio da miña continúa porque se gardou con dous pazos e un hórreo. Teño maior vinculación emocional coa casa da primeira infancia, que existe por agora, pero tamén está condenada polo aeroporto. É o primeiro grande desterro, o primeiro exilio, porque significa a perda dunha comunidade, das persoas, dese mundo, doutros seres vivos. Eu teño unha vinculación moi forte cos animais e sinto a desaparición de todo iso. E, sobre todo, esa consciencia de que en realidade xa sabes que todo iso vai acabar desaparecendo e que non tivo tempo a medrar.
-O premio é xustiza poética?
-Xustiza ou vinganza [sorrí]. Case falaría máis de vinganza. Non sei, o que agora me preocupa máis nestes momentos non é unicamente a destrución do lugar, é a destrución do lugar enteiro, do planeta. Case relativizo todo de máis.
«Nunca sabes, non podes adiviñar, que unha ollada vai ser a derradeira»
«Pero hai un intervalo estraño entre a inspiración / e a expiración, / como o dente gastado dunha máquina antiga, / unha tea esgaza, / unha serpe que esquece como mudar de pel. / Como se recoñece a derradeira vez?», di un dos poemas de Tempo fósil. «É unha das miñas obsesións», recoñece Pilar Pallarés. «Nunca sabes, non podes adiviñar, que a ollada a unha persoa, a un animal, a unha paisaxe, vai ser a derradeira. O libro é tentar crer que ese algo máis existe, aínda que sexa un mundo case subterráneo, fosilizado», engade a escritora.
Por unha serie de trasacordos telefónicos, Pallarés non puido coller a chamada oficial que lle comunicaba a concesión do premio e foi o seu editor, Antón Lopo, por quen soubo do fallo. De primeiras, a poeta pensaba que se trataba doutra cuestión, unha escolma de Ricardo Carvalho Calero, a quen se lle dedica o Día das Letras Galegas o vindeiro ano. «Como ten que saír proximamente pensei que chamaba por iso», lembra. Trátase, ademais, dun proxecto que naceu canda Chan da pólvora, hai arredor de tres anos, polo que é anterior á designación de Carvalho para o 17 de maio. «Fun alumna del o derradeiro ano que impartiu aulas. Continúa a ser o mestre», describe Pallarés na web da Asociación de Escritores en Lingua Galega, que recentemente a homenaxeou como socia de honra.
Precisamente Pallarés está especialmente contenta co premio polo que supón de visibilización para a poesía galega. «Está moi ben sobre todo polo recoñecemento da poesía galega en xeral. Creo que é a terceira vez, despois de [Manuel Álvarez] Torneiro [no 2013] e Gonzalo Hermo [Premio Nacional de Poesía Joven Miguel Hernández no 2015]. Está moi ben que se enteiren fóra e aquí, e ás veces case máis aquí, da existencia dunha poesía galega moi potente en xeral», afirma.