Olladas sobre María Zambrano

A lectura de Claros del bosque deixou a José Manuel Mouriño fascinado, e fíxolle ver que alí había un documental e que o fío argumental do mesmo non era outro que a peregrinación de María Zambrano por diferentes espazos e como os mesmos influíron na súa propia escritura. El método de los claros xa se proxectou nos festivais de cine de Málaga e Las Palmas e o traballo do carballiñés poderase ver axiña -está pendente da data definitiva- en TVE. A canle estatal participou como coprodutora do proxecto de Mouriño e achegou moitas hora de gravacións do seu arquivo. Un feito que resultou fundamental para o resultado final, xa que, como salienta o director o documental ábrese cunha entrevista a José Ángel Valente realizada en 1980 «e que é extraordinaria, porque contextualiza o tema do exilio e como en España é fundamental esta realidade, que xa comeza coa expulsión dos xudeus. Atopar esta entrevista foi un feito cardinal porque as palabras de Valente sobre a figura e a obra de María Zambrano son extraordinarias».

Para artellar El método de los claros Mouriño botou seis anos traballando con fondos como os da Fundación María Zambrano, da Filmoteca Española -o documental inclúe moitas imaxes da guerra e das persoas que camiñan cara ao exilio- e de TVE, e viaxou a espazos habitados pola creadora ou vencellados ás súas vivencias: Roma, París, Atenas, Nápoles... e sempre, e por riba de todo, La Pièce. A casa onde viviu e escribiu a súa obra María Zambrano -e á que viaxaron escritores e intelectuais españois durante anos- é a cerna do traballo. Un lugar que, segundo o director carballiñés, segue a ser a referencia inescusable: «La Pièce é lugar de peregrinación obrigatoria para a xente que admira a literatura española».

Para debuxar a figura e a obra da escritora e filósofa, e para valorar o seu legado, Mouriño achega unha manchea de visións. E en El método de los claros interveñen, de forma directa ou en gravacións recuperadas, José Ángel Valente, José Miguel Ullán, Jesús Moreno Sanz, Fernando Savater, Agustín Andreu, Mercedes Gómez Blesa, Alfredo Castellón, Claudio Rodríguez Fer, Manuel Ferro, Marifé Santiago Bolaños e Víctor Erice.

E precisamente o autor de El espíritu de la colmena e a propia película teñen un protagonismo especial. Logo da morte da súa irmá Araceli, que vivía con ela en La Pièce, María Zambrano viaxa a Xenebra coa súa amiga Joaquina Aguilar para ver a película. Ficou tan abraiada polo visionado que desexou transmitirlle os seus sentimentos ao director. Joaquina Aguilar e Valente, quen daquela andaban a ordenar os seus textos, conseguiron o enderezo e así foi como contactaron. Polo documental de José Manuel Mouriño camiñan moitas das imaxes de El espíritu de la colmena: o produtor Enrique Cerezo puxo a disposición do carballiñés a película, e Víctor Erice -refractario dende hai décadas a conceder entrevistas- participa de xeito moi activo no documental. «El é un admirador tremendo de María Zambrano, xa quixera montar unha adaptación teatral de La tumba de Antígona antes de coñecela, e falar dela, do impacto que foi para el recibir unha carta de María Zambrano falándolle da súa película e todo o que iso supuxo, centran a súa participación no traballo».

O proxecto de Mouriño está vinculado á exposición «María Zambrano y El Método de los Claros», que xa se puido ver en Málaga e en Segovia, e que no vindeiro mes de outubro chegará ao Círculo de Bellas Artes de Madrid. Xunto a materiais documentais e gravacións que non ser poderán ver na metraxe que se pasará por TVE, a mostra está «concibida como unha especie de dialéctica entre dúas imaxes icónicas: a de 1939, data da saída de María Zambrano camiño do exilio, e 1984, momento do seu regreso a España».