Chega por fin á lingua galega, da man do selo Xerais, «Se isto é un home», obra do escritor italiano e un texto clásico e fundamental da literatura concentracionaria
07 feb 2019 . Actualizado a las 05:00 h.Con tradución de Xosé Manuel Garrido Vilariño, Xerais publica en galego Se isto é un home, obra mestra da literatura testemuñal, escrita por Primo Levi, autor xudeu-italiano, resistente antifascista e químico de profesión, capturado e deportado a Auschwitz en 1944 e liberado en 1945. Cunha vontade sostida, comezou a escribir a novela logo de abandonar o campo polaco e rematouna ao ano seguinte para publicala, sen moito éxito, en 1947.
Talvez ese carácter pioneiro foi un atranco porque a conmoción neses anos debía de ser tan grande que a xente non gustaba de escoitar eses relatos de experiencias límite porque perturbaban e obrigaban a repensar radicalmente a vida. E é que Auschwitz foi un muro para a linguaxe, e Adorno foi quen de instalar esa dúbida erguendo a pregunta de se se podía facer arte despois dunha traxedia semellante, se era posible estetizar o horror, se había algunha posibilidade de representación.
Imre Kerstész, tamén vítima, teimaba en que o campo de concentración só se podía imaxinar como texto literario, non como realidade, porque Auschwitz non se pode concibir se non é coa axuda da imaxinación estética. Evidentemente, a novela de Levi é unha construción narrativa, cunha escolla consciente e unha elaboración literaria que transforma toda esa ruína en arte para nos devolver unha experiencia real e verosímil.
Ficción sen afectación
Ninguén discute que na propia palabra hai xa un disfrace, pero Levi atopa na ficción a vía axeitada para expresar esa barbarie e faino cun enfoque que impresiona porque está desposuído de calquera tipo de afectación lingüística, melodramática ou emocional, características que achegan unha proximidade maior aos feitos e deixan un doloroso pouso de verdade. Cada palabra, limpa e espida, é coma un escalpelo que despeza o horror cunha distancia desolada e lle dá unha dimensión correcta a uns acontecementos que escapan á comprensión humana. En cada frase mesmo contemos o alento para sentir o silencio frío do autor que nos deixa sós diante desa realidade escura e penetrante.
Non hai ningún tipo de idealización nesta historia durísima, brutal, que nos fala da fame, das miserias físicas e morais, da culpa, da esperanza, das enfermidades, da violencia, da delación entre presos, do roubo, da falta de solidariedade, do frío extremo, da importancia da cultura, do minucioso proceso de deshumanización ou da morte... Nese percorrido pola vida cotiá do campo, alenta tamén a negación do horror, a rebeldía interior de actos diarios tan simples coma o de manter a hixiene ou a dignidade só para seguir vivo e «non empezar a morrer».
O propio Levi explica que escolleu a linguaxe mesurada da testemuña, non a adoecida linguaxe da vítima nin a linguaxe alporizada do vingador. E atinou, porque a sobriedade dese estilo directo e nada apaixonado achega obxectividade e crea unha tensión e unha angustia que nos enfronta co espello, ofrecéndonos a posibilidade de nos coñecermos a nós mesmos, de situarnos non só no campo senón tamén no mundo.
A maquinaria mortal
Ás cegas, os lectores avanzamos pola topografía degradada de Auschwitz e buscámonos nos personaxes porque sabemos que tamén estamos neles. E cando pechamos a novela, axiña nos asalta a íntima certeza de que nós non seriamos mellor ca eles porque o monstro que agachamos dentro pode saír en calquera intre se se dan as condición precisas. Levi acada o propósito de nos entregar un texto magnífico e non cala, porque iso, en palabras de Semprún, sería tanto como aceptar a teima do nazismo de non deixar pegada da súa maquinaria mortal.