Queremos tanto a Carlos

A Carlos Casares gustábanlle as miniaturas: libros, maquetas de trens ou cámaras fotográficas, por exemplo, eran obxecto da súa devoción. E na peza breve, como unha alfaia que se talla e pule ata sacarlle o seu brillo máis puro, foi onde acadou a súa escrita algunhas das súas máis altas cotas de xenialidade. Nunha traxectoria literaria longa que abrangueu novela, relato, ensaio, narracións infantís e traducións, cómpre non relegar a súa faceta xornalística á categoría de tarefa menor. Porque Casares cultivou o sempre difícil xénero do artigo cunha regularidade e excelencia fóra de toda discusión.

Primeiro de xeito esporádico durante a década dos oitenta e a diario entre 1992 e a súa prematura morte no 2002, Casares abriu na súa columna de La Voz de Galicia unha xanela pola que se podía ollar nunha dobre dirección: por un lado, o fascinante mundo de vivencias, lembranzas, contos e lecturas do seu autor; e, por outro, o mundo, o contemporáneo e o repousado xa na historia, en toda a súa complexa variedade. Á marxe construíu, día tras día, ano tras ano, un persoal proxecto memorialístico á altura dos clásicos de toda nación e lingua, como os diarios de Samuel Pepys ou de Miguel Torga, os Carnets de Albert Camus e os escritos autobiográficos de Josep Pla. Un territorio acoutado pola brevidade que impón a páxina do xornal, mais infinito no seu alcance, por onde pasaban do seu tío Benito a Gagarin, de Saint-Exupéry -de quen traduciu O principiño, libro do que coleccionou numerosas edicións- a Torrente Ballester, do Saltapalletas Leonardo a Risco e Joyce. E, como non, o gato Samuel, quen dende a súa chegada, como «unha boliña pequena e graciosa» en setembro de 1995, axiña lle roubou protagonismo a Casares para converterse nunha das estrelas de Á marxe. 

Relación de complicidade

Os numerosos lectores da súa columna en La Voz destacaban pola súa fidelidade, sabedores de que Casares acudiría puntualmente á súa cita, e tamén pola complicidade que estableceron co escritor. Algúns recortaban cada día o seu artigo para pegalo en cadernos que tiñan moito de devocionario, mentres que outros se presentaban en actos públicos ou lle escribían para rebaterlle un dato, engadir unha precisión ou inquirir pola saúde de Samuel se Casares aludira a algunha doenza do gato. Poucas veces un autor conectou dun xeito tan directo cun público tan amplo, grazas á súa habelencia narrativa e tamén ao fondo pouso humanista que sempre deixaban os seus artigos trala súa lectura. Unha relación que se podería resumir nun título parafraseado de Cortázar: «Queremos tanto a Carlos».

Por se estas virtudes non abondasen, Á marxe tamén permite esculcar na personalidade e ideario de Casares. Empezando polo estilo, decantación do que consideraba o seu sinal de identidade: «Sempre concibín a literatura como claridade e sinxeleza», deixou escrito. Mais esa sinxeleza non era sinónimo de superficialidade, senón a conquista tras un longo proceso de depuración. Deste xeito, a escrita de Casares, tamén a dos libros, conseguía ese raro equilibrio entre diafanidade e profundidade: non en van cultivaba o que el denominaba o «pensamento literario», que non era nin filosófico, nin histórico, nin científico, senón unha suma inseparable de todos eles: o paradoxo da complexidade vestida de sinxeleza. Como Darío Villanueva cualificou unha das obras máis sobranceiras de Casares, Deus sentado nun sillón azul, tres novelas nunha: a da súa historia, a do amor e a das ideas. En boa medida, este gusto pola claridade tiña a súa orixe noutra das habelencias que Casares practicaba cunha naturalidade que xamais semellaba falsa, o da narración oral. «Cando Carlos falaba era coma se escribise no aire», dixo del o seu amigo o tamén escritor Juan José Millás.

Os artigos tamén retrataban a Casares nunha das facetas da súa personalidade que cultivou con maior determinación, a da oposición a calquera caste de dogmatismo. Era doado percibilo nos seus textos, nos que recreaban o seu entorno cotián e nos que expuña a súa visión para Galicia, el que tamén exercera a política pero que desenvolveu collendo o relevo da xeración que creou Galaxia nos escuros anos do franquismo, á fronte desa mesma editora, como membro da Academia Galega, como presidente do Consello da Cultura ou en institucións como o PEN Club. Un dos seus artigos máis clarividentes, Carta aberta a un político galego, mereceu o Premio Fernández Latorre do ano 1983.

A relectura hoxe dos artigos escritos a raíz do seu contacto con Suecia, país que coñeceu con Franco aínda vivo cando casou con Kristina Berg, unha presenza fundamental na súa biografía, seguen a formular cuestións vixentes: a liberdade, a vida plena, a igualdade. Aquel encontro europeo foi a faísca que prendeu no maxín dun Casares que conxugou, na súa vida e na súa escrita, o amor por Galicia e a súa cultura coa curiosidade polo mundo e as súas xentes.

Un articulista constante ao que só a morte privou da súa cita cos lectores

Podía ser a calquera hora do día, podía atoparse nun despacho ou nun dos seus célebres faladoiros estivais con Torrente Ballester, nun aeroporto, entre avión e avión, ou no Entroido da súa terra natal. Carlos Casares nunca fallaba na súa cita co lector a través da súa columna en La Voz de Galicia. Eran entregas diarias, que ás veces chegaban contra a hora de peche, xa que non adoitaba escribilos por adiantado, sen o pulso da actualidade. A súa curiosidade tecnolóxica xogou ao seu favor neste sentido: Casares estaba sempre ao tanto das últimas innovacións e foi un dos pioneiros no uso do correo electrónico e de Internet, o que lle facilitou o envío das súas colaboracións. Cando no 2001 La Voz iniciou os seus encontros dixitais non houbo persoa máis acaída para estrealos que Carlos Casares. A súa derradeira columna, O coello porco, apareceu o 9 de marzo do 2002. Só a morte lle impediu enviar outra. En homenaxe, ese día o xornal deixou en branco o seu espazo, un fito na historia do centenario xornal.

---

---

---