Xavier Queipo: «A invisibilidade do tradutor é unha quimera»

En 1926, Ramón Otero Pedrayo traduciu ao galego uns fragmentos do Ulises de James Joyce, un acto que transcendeu o literario ao simbolizar o desexo do escritor e a súa xeración, Nós, de que a cultura galega dialogase coa europea. Agora, Galaxia vén de publicar a tradución completa da novela, un traballo no que Xavier Queipo formou parte do equipo de tradutores xunto con Eva Almazán, María Alonso Seisdedos e Antón Vialle, aínda que o escritor subliña que foi un esforzo conxunto de todo o persoal do selo.

-¿Como foi o reparto do traballo entre os tradutores e como se «unificou» a voz da obra?

-Por diversas razóns non chegamos a coincidir nunca os catro, foron dúas etapas e dúas equipas de tres e tres. Os que estivemos dende o inicio ata a fin fomos Antón Vialle e mais eu, que fixemos a primeira versión. A partir de aí, Eva primeiro e logo María foron refinando as propostas que nos achegaban para comentarios e así ata a fin, nun exercicio de refinamento constante. A tradución é, pois, colectiva, sen liderado dunha persoa en concreto.

-Se a tradución é a lectura máis demorada que se pode facer dunha obra, ¿que características do texto de Joyce salientaría como as que fan desta novela unha obra tan especial e influínte?

-O máis salientábel son os constantes cambios de técnica narrativa, importantes porque se deron nun tempo preciso. Agora xa experimentamos a complexidade noutros autores e resulta menos acaído o abraio, mais no momento da súa publicación foi unha revolución.

-Un tradutor deixa pegadas nunha obra, pero tamén a obra, e máis esta, transforma ao tradutor. ¿Que sensacións deixou en vostede?

-A invisibilidade do tradutor é unha quimera, aínda que no caso dun traballo colectivo a visibilidade individual é complexa. Hai pegadas de cada un de nós, con certeza. É inevitábel e penso que proveitoso para o resultado final. O libro non deixa indiferente, diría que un non escribe igual -non pode- logo de ter asimilado as ensinanzas estilísticas de Joyce. Como tampouco escribe igual logo de ler a Proust, a Thomas Bernhard, a Lezama, a Hugo Claus, a Kafka ou a Cunqueiro, exemplos de grandes escritores de sistemas diferenciados.

-É inevitable relacionar a culminación desta tradución co traballo pioneiro de Otero e a Xeración Nós. ¿Tiveron presente o seu exemplo e canto hai de homenaxe no seu traballo?

-O traballo de Otero, esporeado sen dúbida por Risco, foi detonante e alicerce para nós aceptar este proxecto. Un traballo reconstructor dun elo que nos une cos antepasados, os que fixeron posíbel a continuidade da chama literaria. É pois homenaxe e recoñecemento dunha débeda. Ao tempo, proxéctase no futuro como unha dádiva para xeracións vindeiras.

-A arela da Xeración Nós era a de Galicia como célula de universalidade. ¿En canto contribúe a tradución a esa comunicación dobre entre as nosas letras e as foráneas e en que lugar dese camiño da visibilidade internacional nos atopamos?

-Sexamos realistas: esa comunicación non é biunívoca, senón claramente nesgada. A visibilidade da literatura galega está mancada de orixe pola ausencia dunha política cultural de país. Sobran máis palabras.