Luz Campello: «Miña nai sempre me di "aínda non creo que esteas viva"»

Luz Campello García (Guitiriz, 1966) coñece ben as dúas caras dá saúde. Traballa dende 1989 no Hospital A Coruña (Chuac), onde dirixe o imprescindible servizo de Traballo Social, ese que olla ao doente non só coma un corpo enfermo. Ela, muller, profesional e nai que xa pasou dous cancros, sabe como cambia a paisaxe cando se ve dende unha cama de hospital. Este venres 16, ás 19.30 horas, presenta na Fundación Luís Seoane o seu terceiro poemario, «Ben sabe o mar que posúo o botín das piratas».

—Cal é o botín das piratas?

—Ufff…Foi difícil buscar o título… O botín das piratas é a ganancia das derrotas. Hai que pasar por naufraxios para conquerilo, de aí a referencia ás piratas, en feminino, que tamén me custou. O botín é ese beneficio entre comiñas, iso que sacas e aprendes co feito de vivir. Porque vivir é realmente moi arriscado. Como vulnerables que somos, os seres humanos estamos sometidos a moitos riscos e moi sós, moi na intemperie. Nese camiñar esta é unha obra máis de madurez, porque xa tes un percorrido. Nese camiñar tento sacar certa estratexia, situarme nun sitio onde non me arrastre. Ao final é a procura da supervivencia e da resistencia para sobrevivir.

—Con dous cancros nas costas dende moi nova, a perspectiva cambia, non?

—Si. O primeiro cancro foi con 33 anos. Ó traballar en saúde xa estás máis preto do sofrimento e a fraxilidade. No meu caso logo pasou por min e de forma repetida. Curiosamente, chegas a esquecerte, pensas  «foi un episodio e xa está», e ocórrenche cousas moi bonitas, vidas, fillos…Pero en calquera momento che volve a sorprender.  Os temas de saúde son os máis dificiles de afrontar, pero logo hai outros…

—Ou seu poemario é de esperanza?

— É un libro esperanzador e con moita forza, saes adiante pasando por eses camiños. É posible saír e saes feliz. Esta non é só a miña experiencia, é a de miles de persoas, practicamente de todas as persoas, unhas dunha forma máis consciente e outras non. Isto pódese vivir coma unha completa desgraza ou dicir «eu estou aquí e estou viva». Miña nai recórdamo todas as veces que a chamo. Sempre me di «aínda non creo que esteas viva». Vivimos e non somos conscientes da sorte de estar vivos. Miña nai é como un testemuño que me recorda que puiden non estar aquí. E claro que tiven moitísmo medo, por perdas familiares, pero miña nai me recorda o feliz que teño que ser, e a sorte que teño eu, que ten ela e que teñen os meus fillos. Sempre mo di. Non, o libro non é negativo. É moito máis. Nun poema falo das vendas que imos poñendo, das cousas que temos que construír, de facer casas… Pero se non percibimos as feridas tampouco percibimos os bicos.

—Fala de máis cicatrices que as que deixa a enfermedade.

—Si…Os fallos, as vulnerabilidades humanas… Unha delas é a saúde, claro. Calquera enfermo grave, ainda que sexa temporalmente, sabe que nalgún momento si que miras á morte de fronte. Pero tamén é verdade que se estás en situación de continuidade, á morte hai que mirala pouco tempo, coma o sol, un momentiño para dialogar e perderlle o medo. Se a morte é unha opción, miras atrás o vivido e reconcíliaste contigo mesma e coa vida. Tampouco é tan malo, pero acto seguido escapas de aí para non bloquearte. E dis «eu vou a tentar ir por outro camiño». Desas experiencias, nesa intemperie, podes ter a sorte de estar acompañada, e iso é moi importante, pero hai unha parte íntima onde ninguén pode abrigar o suficiente. E esa temos que traballala nós mesmas.

—Como?

—No libro falo de moitísimos xeitos de afrontalo e ser feliz. Para min é moi importante a proximidade, o vínculo… Viuse co covid. Cando a xente está nunha situación grave, demanda atención sanitaria, claro, pero reclama a importancia de estar fisicamente. Simplemente estar. Ás veces non fai falta máis. Non desaparecer. Co covid botamos de menos mesmo a presenza física, que con ela veñen moitas outras cousas aínda que esteas en silencio. Está o “contar con”. Ten que ver con esa vulnerabilidade e con esa fortaleza e esa resistencia que temos os seres humanos, e todo ser vivo en realidade.

—O peso da contorna coñecida, non?

—Eu sinto a natureza como parte nosa. O meu primeiro libro, «Do corazón da terra», ía sobre a primeira identidade. A contorna é parte da nosa configuración como persoas, aparte de ser necesaria para a vida. Estouno vivindo agora, co risco da eólica intensiva. É unha agresión enorme, propia, e para o teu interior tamén, que ten ver coa túa paisaxe. No poemario hai tamén certa crítica social, pasa do máis íntimo ao máis amplo. E tamén ten que ver con como vexo ó ser humano cando traballo: ver á persoa co seu proceso de saúde, pero que vive nunha contorna cunhas características de idade, de apoio, de percepción… A contorna social pesa moito, incluso na accesibilidade ao sistema sanitario. Nun sistema tan depredador, tan insaciable coma o noso as persoas somos un medio e un fin, e tamén somos un produto de consumo. Por iso temos que coidar o botín das piratas, porque esta é unha loita constante nunha contorna inhóspita, como a mar, sometida a imprevistos e a episodios dolorosos. Non só por saúde, tamén falo do desamor…

—Cre realmente que eses embates foron os que a axudaron a seguir para adiante ou tiraban tamén, por exemplo, os fillos?

—Pola miña experiencia diría que primeiro hai unha forza,  pola que estamos neste mundo, que non controlas ti. Unha forza de supervivencia e resistencia enorme non consciente. Algo que é como “tés que te salvar, porque se non desapareces”. Hai un instinto de supervivencia grande. E cando houbo cousas que me dificultaban a superviencia, ainda que fose a emocional, tiñas que sacar forzas tamén por responsabilidade. Tiven ós meus tres fillos entre os dous cancros. E nun segundo momento tiven que pensar nas operacións preventivas, porque podía haber unha terceira vez. Non meu caso unha mutación xenética dábame maior posibilidades de cancros relacionados ademais co feito de ser muller, de aí tamén a perspectiva feminista. Había que diminuír os riscos. É importante falar de diferenciar a saúde da muller, que é distinta da dos homes, como tamén é distinta a forma de vivila e de afrontala.

—Como se afronta esa decisión de rebaixar as ameazas con cirurxías agresivas e preventivas?

—Despois de moitas complicacións, de tratamentos agresivos, de saber da miña vulnerabilidade xenética, tiven que plantexarme intervencións preventivas, a mastectomia da mama sá e os ovarios… Foi moi duro. Eu xa sabía o que pasaba cando perdías unha mama, os efectos como muller. Perdes parte da túa sexualidade. Na nosa xeración, e poida ser que na de agora aínda pase, a sexualidade non nos ven dada, é unha conquista que temos que facer como mulleres libres. Atopeime co dilema de que en nome da ciencia e da supervivencia, e tamén por os meus fillos, tiña que perder parte de min sabendo que iso ía influír na miña calidade de vida. Todo un dilema tamén porque sopesas a calidade dá vida que perdes fronte a o outro que é incerto, porque non sabes realmente se vas morrer do cancro ou doutra cousa. Tiña tres nenos. Tiña unha obriga conmigo mesma pero tamén estendida: teño que vivir o máximo tempo posible para acompañar ós meus fillos.

—Outra proba superada.

—Ese camiño foi difícil e solitario… Salvas a vida e o demais xa parece que importa menos. Non morres deso e iso xa da máis igual, xa da igual que poidas ter secuelas e un impacto enorme físico e psicolóxico, e que quedes sen sexualidade, como perdida… Eu replanteime moitas cousas. Mesmo para que quería as mamas! No canto de reconstruír mesmo podía probar como che trata a sociedade sendo coma un home…Logo non o fixen, pero pensei, replanteime. Quen es ti, como te reconstrúes. Non foi doado. Mentres estás non sistema sanitario hai moita xente arredor, pero acaba ou seu traballo e quedas ti que xa non es a mesma persoa ou non te recoñeces. E ás veces as pesoas que están ó teu lado non están preparadas para afrontar todo iso. Foi doloroso, por min e pola situación familiar e eu non tiña xa enerxía. Quedeime soa. Esa situación tamén é outro aprendizaxe enorme.

—E de todo iso fai poesía.

—Todo iso reflíctese non poemario, pero é un poemario feito con distancia. Utilízome a min mesma como medio, pero tento transformalo en universal. Non se identifíca como pesoal, é material para afondar en temas. É unha forma moi satisfactoria de expresar e comunicar.

—Desexa transmitir tamén forza?

—Mira… Na portada hai unfa foto preciosa de Alex Ferro, compañeira de camiño. A foto é moi doce, da miña filla pequena tocándome ou peito. O que máis me gusta é a súa naturalidade. Facía un mes que acababa de dar de mamar cando me apareceu o cancro. Ao ter un cancro previo, e ter os fillos máis maior, foi unha experiencia marabillosa poder aleitar. E foi unha sesión de fotos marabillosa, transmíteme naturalidade. Eu expreso as cousas cara a fora e os meus filllos viviron todos os pasos: sen mama, sen pelo, pero tamén viviron a sorriso. É un libro que pasa por todos os camiños pero dende o silencio, desde a reconstrución. E como desfragmentar, tes moitas feridas, que as sangras pero tamén as curas e as desfragmentas para dar unha persoa máis forte e máis lixeira para a vida. Sabendo que hai pesos que non é necesario levar. Sabendo que ese é o botín, sabendo que por máis que teñamos a posibilidade de comprar _e non digo que o económico non sexa importante_ o máis importante hai que construilo dende dentro e na proximidade. Construír relacións sás, na expresión de afectos, volver centrarte non máis esencial e básico, iso que como estaba aí nin xiquera vías: os pais, os amigos… É como un abrigo que tes. É a forza do apoio social, que ademáis é co que nós traballamos.

—Con máis de 30 anos de traballo no Chuac, ¿como lle influiu na súa obra literaria?

—Eu non separo. Aproveito todo o aprendizaxe de vivir, métoo no meu botín. O que aprendo a nivel persoal aplícoo ao profesional e viceversa. Para min todo suma. Enseñoumo unha psicóloga. Temos unha sola vida e aínda por enriba é corta. Temos que intentar que todo o que fagamos teña interrelación, que non nos perdamos no labirinto. Agora mesmo interésame moito o traballo comunitario, as redes sociais de apoio, todo o que ten que ver coa paisaxe e a contorna, coas realacions veciñais e sociais para evitar o aillamento, a soidade non desexada, para facilitar nesta sociedade dixtalizada o acceso aos servizos da poboación aínda non preparada. E por outra parte interésame tamén os dereitos individuais das persoas para a autodeterminación da súa propia vida. Que consideramos calidade de vida? Como queremos ou non queremos tratarnos e ata onde queremos chegar? A eutanasia, informar sobre ese dereito e acompañar aos que sofren, que todos os apoios sexan sanos, aprender como traballar coa xente para que esto non sexa un caos que destrúa… No meu caso, é inseparable o persoal do profesional.  

 

 

---

---

---