Carlos Salgado: «Galicia ten todos os ingredientes para facer ciencia de referencia mundial»

Pense nun dedo, nunha mesa, nun frigorífico ou en calquera obxecto animado ou inanimado que se atope ao seu redor. E agora imaxínese que se puidese fundir a unha temperatura 100.000 veces superior á que existe no interior do Sol. Obteríase unha especie de sopa, un plasma líquido formado por quarks e gluóns, que constitúen o material primixenio que se formou no universo un microinstante despois do big bang. Esta simulación é hoxe imposible, pero si se pode recrear mediante o choque de núcleos de chumbo que se realiza no Gran Colisionador de Hadróns de Xenebra (LHC). É o que permitiu coñecer varias das propiedades deste plasma do que vén todo o que vemos. Pero queda pendente unha grande interrogante: cómo se formou. É a pregunta á que intentará responder o físico galego Carlos Salgado (Monforte, 1971), director do Instituto Galego de Física de Altas Enerxías da USC, grazas a unha axuda do elitista programa Advanced Grant do Consello Europeo de Investigación (ERC), destinado a financiar proxectos na fronteira do coñecemento que permitan rachar coas barreiras da ciencia, e dirixido a investigadores excelentes. Recibirá 2,5 millóns de euros para desenvolver a súa idea.

-A vostede xa lle deran unha bolsa Starting Grant do ERC, e agora redobra a aposta. Segue na liña do proxecto inicial?

-O dominio é o mesmo, pero o proxecto é bastante diferente. É moito máis arriscado que o primeiro. E así mo destacaron tamén nas avaliacións. Ten máis risco, co cal é máis fácil que poida fallar, porque o que propoño facer ninguén o propuxo antes e, dentro da nosa comunidade, é algo que non estaba considerado como unha posibilidade.

-Antes centráronse en medir as propiedades da sopa inicial que deu lugar a materia. E agora queren saber cómo se formou.

-Decatámonos de que hai cousas moi interesantes que aprender. Non só coñecer as propiedades deste material, senón entender cómo se chega a formar, porque supón un cambio do estado da materia. En termos científicos isto é a dinámica fóra do equilibrio, e nisto entra tamén a mecánica cuántica.

-E para iso volverán colisionar núcleos de chumbo no LHC?

-Un sistema en colisión está fóra do equilibrio, pero a natureza tende a facer evolucionar as cousas cara a un equilibrio. A cuestión é que nestas colisións producimos este material novo, que está en equilibrio termodinámico. Os procesos físicos que levan a este equilibrio non se coñecen, pero prodúcense en unidades de tempo pequenísimas, en ioctosegundos, a unidade máis pequena do tempo. O proxecto quere estudar o que ocorre nos primeiros ioctosegundos -a luz tarda tres ioctosegundos en atravesar un protón-, e o que estamos vendo é que estes procesos ocorren entre tres e cinco ioctosegundos despois da colisión de partículas.

-E cal é a súa achega para acadar o obxectivo?

-Introducimos unha maneira nova de medir eses primeiros ioctosegundos. Sabemos o que se produce nese tempo, a nova materia, pero o que non sabemos é o que pasa nese tempo para que se produza. O que queremos facer entón é medilo, porque para saber cómo se produce temos que medilo.

-O Advanced Grant que acadou vén despois do recoñecemento do Instituto Galego de Física de Altas Enerxías que dirixe como unidade de excelencia a nivel nacional. É este o camiño a seguir?

-Creo que está claro que ter unhas unidades onde se concentra a excelencia é importante, porque é de onde van saír proxectos coma este. O modelo do noso instituto recolle que tes que ter avaliacións periódicas dun comité científico internacional. Nós tivémolo aquí hai tres semanas, con científicos de primeiro nivel, e quedaron completamente alucinados do nivel que temos aquí, sobre todo tendo en conta tamén as nosas limitacións a nivel de infraestrutura e de financiamento. E temos que ir por aí. E hai outros exemplos en Galicia que indican que esta é a maneira de que temos que ir para arriba.

-O futuro pasa entón por apostar por este tipo de centros?

-É unha das claves, e é bo para todos porque tira de todo o sistema científico galego. Pero hai que apostar por unha estratexia completa de captación e retención de investigadores financiados polo ERC. Temos o programa Oportunius, que é unha pata, pero ten que haber unha estratexia completa por parte da Xunta e das universidades.

-Casos coma o seu indican que en Galicia tamén se pode facer investigación de referencia a nivel mundial?

-Evidentemente creo que si, e esta é a proba. Aquí temos todos os ingredientes para facer ciencia de primeiro nivel mundial, pero está claro que hai que potenciar isto moitísimo máis.

-Si, pero, por contra, só hai, con vostede, dous Advanced Grant que traballen en Galicia.

-Debiamos preguntarnos por que non hai máis e, sobre todo, polas razóns de que non haxa máis e qué se debería facer para aumentar o número. Unha das cousas fundamentais é ter centros de referencia internacional, onde os investigadores poidan crecer e poidamos atraer aos mellores. Para iso precísase unha estratexia conxunta da Xunta e das universidades.

Europa financia la investigación de un gallego para desvelar cómo se creó la materia justo después del «big bang»

r. romar

---

---

---