A capela de Ponteceso: o cura fronte ao cacique local

Juan félix neira pérez

PONTECESO

JOSE MANUEL CASAL

Crónica dunha reveladora carta sobre o levantamento do templo

12 sep 2015 . Actualizado a las 05:00 h.

A fama recorda ao médico frustrado, só entregado en corpo e alma á poesía, e a quen as letras galegas tanto deben. Pero foi o primoxénito da familia, Cesáreo González Pondal Abente (Laxe, 1820-Ponteceso, 1897), quen puxo a Ponteceso no mapa político e administrativo da provincia, conseguindo, entre outros moitos servizos, en calidade de alcalde e de deputado provincial, o traslado do Concello desde A Bugalleira ao lugar no que hoxe se encontra. No ben documentado libro Ponteceso, el nacimiento de un pueblo, de Jaime Valdés, este vai debullando o que el chama «programa de acción municipal» de Cesáreo. Un dos puntos buscaba dotar a Ponteceso dunha capela para a misa dominical e un mercado simultáneo aproveitando a concorrencia.

Polo devandito libro sabemos que en 1880, Cesáreo obtén permiso do arcebispo de Santiago para trasladar a arruinada capela das Santas Mariña e Rita desde a finca dos Pondal en Balarés ata o incipiente núcleo municipal, onde é reedificada a costa do propietario cunha pequena achega da veciñanza. Mais o que non sabiamos (e tal é o tema deste artigo) é que houbera movementos baixo corda para impedir a erección da capela. Así o demostra unha carta inédita, depositada no Arquivo Diocesano de Santiago, enviada con carácter reservado polo párroco de Cospindo e tamén arcipreste de Seaia, Manuel Antonio Pose -natural de Cesullas-, ao arcebispo de Compostela, o cardeal Miguel Payá y Rico. Ao crego o tema aféctalle nun dobre sentido: como reitor da parroquia na que se quere levantar a capela e como arcipreste, é dicir, como superior xerárquico xurisdicional dun amplo territorio que abrangue tódalas freguesías dos actuais concellos de Ponteceso e Malpica, máis tres de Cabana: Corcoesto, O Esto e Silvarredonda.

Oposición á capela

Datada en agosto de 1879, na misiva o preocupado cura pontecesán expón ao seu prelado a súa opinión desfavorable verbo da construción dunha capela que considera prescindible, xa que as necesidades espirituais dos fieis están cubertas de forma satisfactoria: «Muy señor mío y de mi particular veneración; previos el debido respeto y entera sumisión, séame permitido exponer a V. Ema. algunas consideraciones relativas a la construcción de una capilla en el punto de Puente-Ceso de esta parroquia. 1.ª, desde dicho punto habrá de seis a ocho minutos de distancia a la iglesia parroquial. 2.ª, el Ayuntamiento, instrumento de que se vale D. Cesáreo Pondal, instigador de la idea, no tiene aquí su asiento natural, sino en la Bugalleira, distante de aquí una hora, donde fue demarcado; por otra parte, tiene misa temprano tanto en la Graña como en S. Eleuterio de Tella».

Non son as únicas obxeccións que aporta o párroco. O máis interesante para nós, máis dun século despois, radica en valorar as relacións humanas entre dous pilares da sociedade decimonónica nun afastado punto do rural galego: o poder eclesiástico fronte ao poder político e económico, o cura fronte ao cacique local, fundador de Ponteceso. Pois ben, estas relacións parecen mellorables, ata o punto de que o párroco queda en evidencia cando demostra que o importante é o argumento ad hominem: «El principal Motor [enténdase o promotor] es un anticlérigo y nada religioso, pues pasa de cuatro años que no ha oído una misa: además tiene a la puerta unos caseros americanos con casa de taberna, que le siguen en la impiedad; uno de ellos, después de dos o tres años que entraron en esta vecindad, no ha visto aún la iglesia por adentro, y su mujer aunque viene algunas veces a misa, y aun ind có voluntad de cumplir con el precepto Pascual, bastó la dijese que debía preceder el examen de la doctrina (pues en otros años se valió del cura de su naturaleza para que la admitiese sin examen, a lo que accedí) para dejar de cumplir. Hay más, Excmo. Señor. El Pondal que sueña con elevar el Puente-Ceso a un rango que nunca alcanzará, consiguió instalar allí un administrador de Marina, que tampoco se ha visto en la iglesia».

Non era a clarividencia unha virtude do cura Pose: Cesáreo Pondal si foi quen de fundar os alicerces dun novo concello, que aínda hoxe non conta cun espazo que leve o seu nome, en tanto que o seu Laxe natal o recorda coa avenida principal. ¿Por que non o malecón, que discorre sobre as marismas por el saneadas, feito por certo recordado por este xornal hai uns días? Se cadra o novo goberno municipal?

A carta non ten desperdicio. Aporta incluso información da moi incipiente paisaxe vilega e da súa paisanaxe, da expansión do lugar da Trabe e dos que alí moraban: «Al Este del Puente, principio de la parroquia de Allones, se levantaron hace pocos años unas cinco o seis casas, tres de ellas bodegones, en donde los días de Mercado, se pasan las noches en el juego, borrachera y otros vicios, que por esta razón he calificado de una nueva Babilonia. Al Sur del Puente, donde principia la parroquia de Cesullas, hay cinco casas, pero en las dos de ellas tampoco campea la santidad».

Ao remate da súa misiva, o crego confesa os motivos da súa actitude: a irrespectuosa falta de información a respecto do proxecto, que ten tamén algo de inxerencia do poder civil no eclesiástico, así como o perigo de que se converta nunha infraestrutura para grupos cristiáns heterodoxos: «Consideración final, el Ayuntamiento no debió proceder en su pretensión tan clandestinamente: aun cuando no fuese más que por urbanidad y decoro debían cuando menos proponerlo al Párroco, pero no es de extrañar, se pretende una independencia absoluta. No es el espíritu de sistema, Excmo. Señor, el móvil de este escrito, sino tranquilizar mi conciencia, a fin de evitar un gran mal: no permita pues el Cielo que la proyectada capilla sirva algún día para los Evangelizantes. Si creyese V. Ema. que exagero, dígnese consultar reservadamente con los señores Párrocos de Cesullas y Allones».

Entre a documentación non se atopa a resposta ao párroco de Cospindo, pero algo podemos deducir pola nota manuscrita na marxe da carta: «Contestada que puesto que aún no está construida la capilla, en su día se verá lo que más convenga. La idea en sí no es mala». É dicir: os recelos do párroco parecen infundados. E case dous anos máis tarde, a 15 de xuño de 1881, o mesmo párroco escribe en tono moi diferente ao arcebispo: «Estando en conclusión la nueva capilla dedicada a la virgen y mártir Santa Marina que previo permiso de V. Ema. Bondad se construyó en el sitio llamado Puente-Ceso, perteneciente a esta parroquia de S. Tirso de Cospindo, con el fin de que se celebre en ella la santa misa, los días festivos; pero como debo preceder la bendición solemne prescrita por el Ritual Romano, se suplica a V. Ema. Bondad se digne delegar al Párroco de la misma, para realizar la susodicha bendición». Dous días máis tarde asínase a contestación e outórgase permiso para a bendición, «con tal que dicha capilla reúna las condiciones de solidez, decoro, aseo y demás que exige el culto divino, concedo mi licencia para que proceda a la bendición, servatis servandis, después de la cual podrá celebrarse en ella la Santa Misa y los demás actos religiosos que son permitidos en esta clase de santuarios».

En agosto do 2011 fixéronse na capela traballos de conservación, e o construtor Edelmiro Castro aproveitounos para coroala cunha feituca cruz de pedra, pois o tempo estragou a de ferro. Só nas festas das Barquiñas, que se celebran estes días, o diminuto templo adquire certo protagonismo, reflexo dun pasado no que «Puente Ceso» concentrou as enerxías dun home que botou a semente do que hoxe é Ponteceso.